Panterprint: in en uit de mode

Trends komen en trends gaan. Waar panterprint in de 18^e eeuw nog geliefd was door ‘exotische’ associaties, verdwijnt het in de 19^e eeuw vrijwel uit het modebeeld. Maar dat het niet meer in de mode was, betekent uiteraard niet dat het niet meer gedragen werd.

Overblijfsel van 18^e -eeuwse trend

Vermoedelijk sijpelde de ‘panterprinthype’ nog door in de vroege negentiende eeuw. Hoewel er, voor zover bekend, geen japonnen met de print uit deze tijd zijn overgebleven, zijn er genoeg modeprenten waarop de patronen panterprint of -huid doen vermoeden.

Waarom panterprint minder populair werd is lastig te zeggen. Dit kan zijn doordat de nieuwigheid er allang weer af was of door de stijgende populariteit van andere bontsoorten, zoals hermelijn. Echte panterhuiden waren zwaar en boden amper warmte, dus waren zeker ook niet ideaal.

Afb. 1: Mogelijk panterhuid/print op modeprenten, 1807, 1810, bron: Metropolitan Museum of Art, Amsterdam museum.

Tijgerprint

Hoewel het op modeprenten niet altijd even duidelijk is of er panterprint wordt afgebeeld of niet, hebben we het geluk dat enkele prenten de print in het onderschrift benoemen. Wat hierbij wel opvalt is dat men spreekt over tigré/tigrée (tijger).

In de tijd zelf zal de term tijger wat ruimer zijn gebruikt dan alleen voor de gestreepte roofdieren. Zo was er bij de opening van Artis in 1839 al een ‘Sjaguar Tijger met groote vlekken van de West-Indies’.[i] In het Frans wordt de term nog steeds gebruikt voor gevlekt of gespikkeld, net zoals in het Nederlands nog weleens tijgerprint gebruikt wordt om panterprint aan te duiden.

Afb. 2: Modeprent met een dame in een ‘robe de levantine garnie de pluche tigrée’, 1808, bron: Gallica BnF.

In het leger

Zoals ik in mijn vorige blog vermeldde, werd panterprint als ‘exotisch’ ervaren en was het een statussymbool. Verder heeft het associaties met het dierlijke. Door associaties met status, maar ook met de krachtige dieren zelf, werd panterhuid, of panterprint, ook verwerkt in militaire uniformen. De huiden, die uit verschillende Afrikaanse landen geïmporteerd werden, vinden we in de 18^e eeuw al als decoratie op uniformen, maar waren wegens de stugheid ook geschikt om zadels van te maken.[ii]

Het gebruik van panterhuiden ging door in de 19^e eeuw. Zo droegen de Franse Dragons de la Garde Impériale (1806-1815) helmen met daarop een stuk panterprint, zoals te zien is in afb. 3.

Afb 3: Helm van een Dragon officier, ca. 1808-1812, coll. Bertrand Malveux.

Onbeduidende patronen

Het lastige is dat het voor ons niet altijd goed te zeggen is of iets panterprint voor moet stellen of niet. Want een fijn geabstraheerd bloemetje in bruintinten op een bruingele ondergrond roept voor ons al gauw associaties met panterprint op.

Zo bevinden zich in de collectie van Kunstmuseum Den Haag twee lijfjes van dezelfde stof, één voor overdag en één voor ’s avonds, waarvan het weefsel panterprint lijkt te suggereren (zie hoofdafbeelding.)

Afb. 4: Japon van een weefsel dat sterk aan panterprint doet denken, ca. 1840, via Etsy SGH Antiqueclothing.

Royaal in panterhuid

Waar we nog wel veel panterprint tegenkomen in de 19^e eeuw is in het theater. Zo werd bijvoorbeeld Bacchus, de Griekse god van de druiven-oogst, wijn, etc., al sinds de oudheid afgebeeld met een panterhuid. Voor een tableau vivant over de vier seizoenen voor Koningin Victoria, werd haar zoon Alfred verkleed in een panterhuid als Bacchus, om het seizoen herfst te verbeelden. Daarnaast werden ook historische personages, zoals bijvoorbeeld Cleopatra, vaak in panterhuiden gehuld.[iii]

Afb. 5: Prins Alfred als “Autumn” in een tableau van de seizoenen, 1854, Roger Fenton. Royal Collection Trust.

Afb. 6: Als je maar lang genoeg kijkt zie je overal panterprint in, tulband, ca. 1843, coll. Kunstmuseum Den Haag.

Hoofdbeeld, dag- en avondlijfje, coll. Kunstmuseum.