Kostuums voor de Virgin Queen

Elizabeth I, koningin van Engeland vanaf 1558 tot haar dood in 1603, regeerde in een periode dat het Engelse drama met schrijvers als Shakespeare een nieuw hoogtepunt bereikte. Sindsdien heeft haar leven talloze toneelstukken en opera’s geïnspireerd, die ook ver buiten de grenzen van het Engelse koninkrijk zijn uitgevoerd. In de Theatercollectie Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam zijn meerdere kostuums, schetsen en foto’s te vinden van in Nederland uitgevoerde stukken waarin Elizabeth I, ook wel bekend als “the Virgin Queen”, een rol speelde.

De vrouw zonder man door Herman Rosse

Elizabeth, de vrouw zonder man is de titel van een voorstelling van André Josset, in Nederland uitgevoerd door Toneelgroep het Masker in 1936. Else Mauhs speelt de rol van Elizabeth I. De kostuums voor deze voorstelling zijn ontworpen door Herman Rosse, een Nederlandse ontwerper die op jonge leeftijd het interieur van het Vredespaleis in Den Haag ontwierp en vlak daarna naar de Verenigde Staten verhuisde, waar hij in Hollywood groot succes boekte als art director voor de film King of Jazz.[1] Vier jaar later woonde hij weer in Nederland en ontwierp hij de kostuums voor Else Mauhs als koningin Elizabeth.

Kostuums voor de voorstelling “Elizabeth de vrouw zonder man” (André Josset). Ontwerp: Herman Rosse, 1936, Theatercollectie Bijzondere Collecties UvA (stichting TiN).

Ongemakkelijk kostuum         

Koningin Elizabeth I deed er elke dag twee uur over om zich aan te kleden, met assistentie van ten minste 6 hofdames.[2] Dat het aankleden zoveel tijd in beslag nam, lag aan het aantal kledingstukken dat over elkaar moest worden aangetrokken en aan elkaar vastgespeld moest worden.

In de voorstelling van Shakespeares “Hamlet” van het publiekstheater in 1986 komt Petra Laseur in een grandioos kostuum als koningin Gertrude van Denemarken schuifelend het podium op. De schoenen die Petra Laseur draagt, met een plateauzool van vijftien centimeter, in combinatie met een schuin oplopende speelvloer, zorgen voor een fikse uitdaging op het toneel.

Ontwerper Rien Bekkers liet zich inspireren door de kleding van koningin Elizabeth I, die regeerde tijdens Shakespeares leven. Het verhaal gaat dat een kostuum van Elizabeth I net zoveel waard was als het huis dat Shakespeare in die tijd kocht. Een quote uit het toneelstuk Henry VIII, geschreven door Shakespeare (1623) illustreert dat kleding soms erg luxe en overdreven was in die tijd: “O, many have broke their backs with laying houses on ‘m”.[3]

In een interview met Kester Freriks naar aanleiding van een tentoonstelling over zijn werk vertelt Rien Bekkers dat hij het kostuum voor Gertrude met opzet zo ongemakkelijk heeft gemaakt.[4] Op deze manier was het makkelijker om zich in te leven in de turbulente rol van Gertrude, de vrouw die trouwt met de broer van haar man nadat hij de koning heeft vermoord.

(De volledige registratie van deze voorstelling is online te bekijken op de Theaterencyclopedie: http://theaterencyclopedie.nl/wiki/Hamlet_-_Publiekstheater_-_1986-10-11.)

Vreemde verwijzing

De schoenen uit Hamlet (1986) zijn momenteel te zien in de tentoonstelling Out of the Box. Voor deze tentoonstelling hebben UvA wetenschappers een keuze gemaakt uit het erfgoed van de Universiteit van Amsterdam. In deze tentoonstelling is ook gekozen voor een masker uit de opera “Der fliegende Hollander” (Richard Wagner) uitgevoerd door de Nederlandse Operastichting in 1979.

Kostuum en masker gedragen door Annet Andriessen als Elizabeth I in Der fliegende Holländer, 1979, ontwerp: Lioba Winterhalder, Theatercollectie Bijzondere Collecties UvA (Stichting TiN).

In de Opera dwaalt het spookschip de Hollander eindeloos over de zeeën nadat de kapitein van het schip voor zijn godslastering vervloekt is. De vloek kan verbroken worden als hij een vrouw vindt die hem trouw zal zijn. In het originele libretto van deze opera heeft Elizabeth I geen enkele rol. Toch zijn er kostuumontwerpen, een kostuum en een masker bewaard gebleven voor de rol van Elizabeth I.

Spelfoto Der fliegende Holländer, de Nederlandse Operastichting 1979. Fotografie: Jaap Pieper. Theatercollectie Bijzondere Collecties UvA (stichting TiN).

In deze voorstelling (zie spelfoto) is het schip de Hollander bemand met allerlei spookfiguren uit het verleden, waaronder Richard Wagner zelf, Ludwig van Beieren en koningin Elizabeth I. Zij pronkt hier in een kostuum en replica parels, die symbool staan voor haar maagdelijkheid.[5]

Kostuumontwerp voor Elizabeth in Der fliegende Holländer, Lioba Winterhalder 1979. Theatercollectie Bijzondere Collecties UvA (stichting TiN).

Saillant detail

Wat vaak op de foto’s van collectie, in studiolicht, minder goed zichtbaar is, is hoe de kostuums in het licht van een voorstelling op het podium over kwamen. De kraag bij dit kostuum bijvoorbeeld is vervaardigd van zilverkleurig hard polyester en bedekt met voile, kant en parels. Dit materiaal heeft op het podium een schitterend effect.

Verder lezen

Meer over de opera “Der fliegende Hollander”: Delpher.

Bronnen