Het wetboek van Mevrouw Etiquette (1900)

In de kindertentoonstelling van het Gemeentemuseum Den Haag Allemaal aan tafel! (2015-2016) gaat graaf Jan op zoek naar een bruid. Met zijn mooiste servies trekt hij erop uit, om het welgemanierdste meisje van de stad te vinden. Een deftige graaf kan natuurlijk niet thuiskomen met een verloofde die haar mond aan de gordijnen afveegt, of haar neus in de servetten snuit.

Net niet overdressed

Een echt fatsoenlijke dame heeft niet alleen onberispelijke tafelmanieren: ze zorgt ook dat ze in gepaste kleding aan het diner verschijnt. Maar wat zou je moeten aantrekken om voor een huwelijksaanzoek van de graaf in aanmerking te komen?

Volgens Het wetboek van Mevrouw Etiquette (1900) hangt dat ervan af wanneer je zijn dineruitnodiging ontvangt. Gebeurt dit drie dagen van tevoren, dan volstaat een donkere japon van zijde of geklede wollen stof. Wees dus niet al te chique – dan zou het “allicht schijnen alsof gij heel wat deftiger had verwacht”.

Poster van het Wetboek van Mevrouw Etiquette

Maar komt de uitnodiging eerder, dan kom je met zo’n eenvoudigere japon niet weg. Tenzij deze “uit zeer fraaie zijde of kant bestaat en als zeer gekleed kan beschouwd worden”. Wanneer de uitnodiging meer dan een week vooruit wordt gestuurd, mag er een japon met decolleté gedragen worden. “In de gefortuneerde en adellijke kringen” is het volgens Mevrouw Etiquette zelfs “bepaald ‘ton’ zich te decolletereren, zoo de invitaties acht dagen te voren worden rondgestuurd”.

Reformjurkjes

Wat deed je verder aan naar een chique diner? Een nauwsluitend korset zou voor modieuze dames onmisbaar zijn geweest. Gelukkig is dit lot de kleine gasten van graaf Jan bespaard gebleven. Zij zijn in de tentoonstelling gekleed in prachtige reformjurkjes, waaronder geen korset gedragen hoefde te worden. Misschien niet helemaal zoals de strenge Mevrouw Etiquette gewild zou hebben, maar heel wat comfortabeler.

Meer lezen?

De Wijs-van de Mandele, E.C., ‘Wetboek van Mevrouw Etiquette in 32 artikelen’ (Utrecht 1899) en De Wijs-van de Mandele, E.C., ‘Het Wetboek van Mevrouw Etiquette voor Heeren zestien artikelen’ (Utrecht 1900)

Beide boeken vormen een interessante bron om meer te weten te komen over de vele regels waaraan het sociale verkeer rond 1900 gebonden was. In het eerste boekje, dat oorspronkelijk in 1893 verscheen, staan veel van die toenmalige voorschriften beschreven. Het manierenboek bleek een succes, werd veel herdrukt en de 24 artikelen werden later uitgebreid tot 32. In het boek kon de lezer vinden welke kleding je wanneer droeg, waar, bij wie en ter gelegenheid waarvan. Over de verschillende manieren waarop men zich diende te gedragen thuis, op straat, tijdens een soiree of diner, bij een concert of een bal. 

Ileen Montijn, ‘Leven op stand, 1890-1940’ (Amsterdam 2003)