Waarom het dragen van een ‘uniform’ ook een vorm van verzet kan zijn

Mode is misschien op het eerste gezicht geen logisch onderdeel van verzet of strijd. Maar het dragen van een uniform is wel een belangrijk onderdeel van oorlog of strijd. Het uniform staat daarbij vooral bekend om zijn praktische functie: het beschermt de drager, het weerstaat verschillende weersomstandigheden én het maakt onderscheid tussen partijen. Toch zien we het uniform en uniformiteit in kleedgedrag op allerlei manieren terug in de mode, ook als vorm van verzet.

Het uniform als mode-item

De esthetische elementen van een uniform worden vaak letterlijk toegepast in dagelijkse kledingstukken omdat het een krachtige uitstraling geeft. Denk bijvoorbeeld aan de trenchcoat. Deze werd tijdens de Eerste Wereldoorlog gedragen door soldaten als bescherming tegen wind en regen in de loopgraven. Tegenwoordig is het een kledingstuk dat we niet meer uit een standaard garderobe kunnen wegdenken, ver van de loopgraven verwijderd.
 

Advertentie van Burberry met daarop de trenchcoat gedragen door soldaten in de Eerste Wereldoorlog. Burberry staat hedendaags nog steeds bekend om hun trenchcoats, maar dan gedragen als modeitem.

Het uniform als talisman

Als we kijken naar vroegere uniformen (of delen daarvan) kunnen we veel herleiden. Het geeft een beeld van de tijd waarin de drager leefde en wat het kledingstuk betekende. Zoals dit wit met donkerblauwe batikjakje uit het archief van het Tropenmuseum. Het jak diende als amulet en zou de drager beschermen tegen verwondingen. Het jak is voorzien van een batikprint in de vorm van Arabische kalligrafie die bestaat uit verschillende magische cijfers, formules en woorden. Ook zou de kleurencombinatie van het jak - donkerblauw en wit - beschermend werken.
 

Katoenen jak met Arabische kalligrafie, maker onbekend, 1900-1940, collectie Tropenmuseum.

Voor de mensen die de Arabische taal niet meester zijn, is het jak een kledingstuk vol onleesbare codes en zijn de boodschappen een geheim gesprek tussen de drager en zijn god. Een gesprek waarin gevraagd wordt om bescherming. Dit jak is dan ook een belangrijk onderdeel van het uniform van de dappere strijder. Het dient als talisman die de drager kracht geeft.

Het ‘uniform’ anno 2018

Dit jak vormt de inspiratie voor een andere kijk op het uniform anno nu. Gelukkig hoeven we in Nederland niet fysiek te strijden voor ons voortbestaan. De strijd die we hier leveren is vooral om onze eigen identiteit te beschermen of om onszelf juist te uiten. Je kunt mode gebruiken als een vorm van verzet, door je bijvoorbeeld in een eigen uniform af te zetten tegen het heersende modebeeld. Of juist door middel van kleding te laten zien tot welke groep je behoort en je te verzetten tegen de groep waar je niet bij wilt horen.
 

De website van Gucci staat vol met allerlei verschillende soorten logo-shirts.

Het logo-shirt als uniform

In de strijd die jongeren in 2018 voeren om ‘erbij te horen’ is eigenlijk ook een duidelijk uniform te onderscheiden. Fotograaf Marques Malacia fotografeerde vier Amsterdamse jongeren. Allemaal dragen zij hetzelfde, namelijk een logo-shirt van het Italiaanse modehuis Gucci. Bij het jakje zorgt de kalligrafie voor een beschermend gevoel; bij deze jongeren zorgt het logo van het modehuis daarvoor. “Het is te vergelijken met een amulet,” vertelt Malacia. “Een beetje te vergelijken met de S die Superman op zijn borst heeft. Ik zie veel mensen die voor een logo-shirt kiezen en daar dus automatisch iets mee uitdragen. Je koopt dit shirt omdat je bij een bepaalde groep wilt horen. Ze zijn best prijzig en dat staat in schril contrast met het leven dat deze jongeren leiden.”
 

Het Gucci T-shirt is een belangrijk onderdeel van het 'uniform' voor sommige jongeren. Foto: Marques Malacia.

Het logo-shirt als verzet

“Daarom is het zo interessant. In mijn optiek zijn deze jongeren niet de doelgroep van die merken,” vertelt hij. “Vooral als je kijkt naar de prijsklasse. Maar ze identificeren zich daarmee en dit T-shirt als een opstap. Van dit merk is het T-shirt het goedkoopste dat je kunt aanschaffen.” Je kunt deze shirts dus zien als een verzet tegen het leven dat de jongeren leiden. Ze behoren met dit shirt tot de groep van logo-dragers en dat brengt een bepaalde status met zich mee. “Vroeger was ik ook zo,” vertelt Malacia. “Ik had geen Gucci shirt maar droeg wel andere merken. Het is wel herkenbaar. Heeft ook wel iets te maken met de plek waar je opgroeit denk ik.”

Op Instagram is alles van Gucci populair. Het merk is dan ook niet bang om zijn naam groot en breed in elke foto naar voren te laten komen.

Waarom een uniform dus ook een vorm van verzet is

Vaak zien anderen een logo-shirt als een vorm van conformisme. Omdat het mode is, wordt het gereduceerd tot iets oppervlakkigs. Voor degene die dit shirt zelf draagt, brengt het herkenning en is het bij deze groep van logo-dragers horen zeer belangrijk. De buitenstaander snapt dit niet; die ziet iemand die teveel geld heeft uitgegeven aan een T-shirt. Maar tussen de dragers onderling zijn het geheime codes, zij zien iemand die een bepaalde status bereikt door het dragen van het juiste kledingstuk. Daarnaast kan dit uniform voor velen een vorm van verzet en ontsnapping zijn aan het leven dat ze toebedeeld is en niet altijd even makkelijk is.

Op deze manier is uniformiteit dus een vorm van verzet. Waar vroeger een jakje met Arabische kalligrafie onderdeel was van een uniform en voor bescherming en kracht zorgde, werken de emblemen van logo-shirts als talismannen voor veel jongeren.

Bronnen

• Collectie Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen
• James Bennet (ed.), Cresent Moon: Islamic art & civilisation in Southeast Asia, Adelaide (Art Gallery of South Australia), 2005, p. 285.

Lees verder

Over Besurek Batik; Sabine Bolk; Arabische kalligrafie in Nederlandse streekdracht