In gesprek met: Fransje van Eijsden

Opgegroeid in een gezin bestaande uit dertien kinderen in Den Haag was er geen geld of ruimte voor persoonlijke bezittingen. Een simpele waaier die Fransje van Eijsden, gepensioneerd kunsthistoricus, als jong katholiek meisje van een priesteroom uit Indonesië kreeg bracht hierin verandering. Nog niet eerder had Fransje een waaier gezien en dit exemplaar, afkomstig uit een winkel met zijde en modeartikelen uit Soerabaja, liet een onuitwisbare indruk achter.

Fransje van Eijsden. Foto:©Kenny Nagelkerke

Lange tijd vormde deze waaier de enige in haar, toen nog, niet bestaande verzameling. Als Fransje getrouwd is en met twee kinderen in Hilversum woont ziet ze een ivoren waaier in een antiekwinkel. Nog steeds is er niet veel geld en de zestig gulden kostende waaier is dan ook eigenlijk te duur. Van het huishoudgeld kan ze de waaier niet kopen. Uiteindelijk koopt Fransje hem met geld dat ze terugkrijgt van een Albert Heijn spaarzegelboekje. Het gevoel dat ze bij de waaier met afbeelding van de opoffering van Isaac door Abraham heeft, vormt de motivatie van de aankoop.

De interesse in en kennis over waaiers groeit wanneer Fransje op latere leeftijd kunstgeschiedenis gaat studeren. In de avonduren haalt ze haar VWO diploma. Wanneer Fransje en haar man gaan scheiden en ze geen alimentatie krijgt, gaat ze studeren om haar verdriet te verwerken. Een keuze waar ze geen moment spijt van heeft gehad. Fransje specialiseert zich tijdens de studie in waaiers.

Na haar afstuderen in 1992, op het onderwerp ‘Europese waaiers’, wordt Fransje door de conservator kostuums & accessoires van het Rijksmuseum gevraagd om daar de waaiercollectie digitaal te ontsluiten. Er volgen nog andere projecten in het museum, maar uiteindelijk besluit ze om verder te gaan en zich op andere opdrachten te richten. Deze opdrachten zijn, onder andere, het ontsluiten van de collectie waaiers van het Huis Oranje-Naussau in het archief van het Koninklijk Huis, meewerken aan zowel nationale als internationale tentoonstellingen, lezingen geven en schrijven en publiceren. Zo schreef Fransje bijvoorbeeld de catalogus A Touch of Dutch (2008) bij de gelijknamige tentoonstelling in The Fan Museum in Londen, die later in Paleis Het Loo in Apeldoorn te zien was. Er valt altijd meer te ontdekken en te onderzoeken. Dat is dan ook waar ze vandaag de dag nog veel mee bezig is. Regelmatig publiceert Fransje over nieuw ontdekte informatie in het jaarboek van de Nederlandse Kostuumvereniging.

Fransje van Eijsden. Foto:©Kenny Nagelkerke

Het is Fransje opgevallen dat waaiers binnen de Nederlandse museale wereld een moeizame positie innemen. Musea organiseren zelden een tentoonstelling over waaiers. In de meeste gevallen liggen ze opgeborgen in het depot. Wellicht heeft dit te maken met het gegeven dat maar weinig mensen in Nederland een waaier in bezit hadden. Zelfs aan het einde van de 19de en begin 20ste eeuw, toen de waaier op zijn hoogtepunt qua populariteit was, werd hij maar door enkelen hier gebruikt. De houding van Nederlanders ten opzichte van de waaier heeft ervoor gezorgd dat Fransje bescheiden is. Jarenlang had ze altijd een klein exemplaar in haar tas die ze bijvoorbeeld tijdens diners gebruikte. Daar werd vaak afwijzend op gereageerd. Gelukkig lijkt daar nu ietsje verandering in te komen. Hoewel Fransjes kennis over waaiers wordt bewonderd en gerespecteerd, wordt de waaier zelf nog altijd als een apart iets beschouwd; leuk voor als het warm is.

Fransje van Eijsden. Foto:©Kenny Nagelkerke

Niet alleen Fransjes karakter kan als bescheiden worden geformuleerd, maar ook haar verzameling. Naar eigen zeggen heeft ze geen 'chique' verzameling, omdat ze nooit dure waaiers heeft gekocht. Een uitzondering vormt de hedendaagse waaier die ze in opdracht heeft laten ontwerpen en maken bij Sylvain Le Guen. Nog steeds is ze niet gewend om er veel geld aan uit te geven, waardoor ze voor haar 75e verjaardag van iedereen geld heeft gekregen voor de waaier van Le Guen.

De verzameling van Fransje is opgebouwd uit waaiers die ze vanwege persoonlijke smaak interessant vindt, waarbij ze probeert om uit iedere periode een stuk te bezitten. In de loop der tijd ontstaat er binnen iedere verzameling een focus. Zo specialiseert de een zich in reclame waaiers en weer een ander in parfum waaiers. De focus in Fransjes verzameling ligt met name op waaierafbeelding, met de nadruk op Bijbelse figuren. Wat haar vooral intrigeert zijn de illustraties van 'voorbeeldige vrouwen', zoals Ruth & Boaz, Rebecca & Eliezer en David & Abigail.

Fransje van Eijsden. Foto:©Kenny Nagelkerke

Momenteel verzamelt Fransje niet erg actief. Dat heeft er mede mee te maken dat het moeilijk is om aan mooie stukken te komen. Zo waren er dertig jaar geleden meer waaiers op de markt. Degene die ze wel vindt, krijgt ze vooral als tip binnen via veilinghuizen uit Londen en Parijs. Zowel nationale als internationale veilinghuizen sturen haar berichten via de e-mail. Publicaties over waaiers krijgt ze tevens aangeboden. Dit heeft te maken met de selecte groep mensen die gespecialiseerd zijn in waaiers. Doordat Fransje Presidente van The Fan Circle International (FCI) is, heeft ze veel (inter)nationale contacten. Onderling wisselt de (inter)nationale groep specialisten veel informatie uit. Veel kennis blijft hierdoor binnen de denkbeeldige muren van deze groep. Iets waarvan Fransje zich afvraagt of dat niet anders kan. Door kennis te blijven delen, onder andere, in de vorm van dit soort gesprekken, worden hopelijk meer mensen enthousiast over de waaier. Een stuk dat meer biedt dan een frisse wind in tropische tijden.

Catherine Wolfs, afgestudeerd Design Cultures en beeldredactie Nederlandse Kostuumvereniging en Japke van Uffelen, MA student Museumstudies

In dit artikel zijn termen gelinkt die voorkomen in het lexicon van mode ABC.