Een moderne rits in een traditioneel pak #2

In de tentoonstelling Modemuze@OBA: Innovation staat een kostuum van een kamerheer te pronken in zwart laken en flonkerend gouddraad. Maar waarom staat dit traditionele hofkostuum in een tentoonstelling met als thema Vernieuwing?ⁱ

Hoofdbeeld: Groot kostuums van een kamerheer gefotografeerd in de Nieuwe Eetzaal van Paleis Het Loo. Foto: Marjon Hoogervorst Photography.

Inhuldiging van koningin Juliana in 1948 met links een kamerheer in het groot kostuum. Foto: ANP, collectie Paleis Het Loo.

Reglement

Het reglement voor de Kamerheeren in dienst van Hare Majesteit de Koningin uit 1927 beschreef tot in de kleinste details wanneer welk kostuum gedragen diende te worden aan het hof van koningin Wilhelmina. Het zogenoemde ‘groot kostuum’ deed dienst bij de opening van de Staten-Generaal, bij galapartijen en verder als het door de koningin werd opgedragen

Het uiterlijk van het groot kostuum van de koninklijke kamerheren is voor de laatste keer met bijbehorende tekeningen voor alle onderdelen tot in de kleinste details vastgelegd in Koninklijk Besluit nr. 54 van 17 augustus 1897. Tot ver in de 20e eeuw zou het uiterlijk van het kostuum niet wezenlijk veranderen.

Hofkostuums

Voor de hofkostuums uit de tijd van koningin Wilhelmina is een prachtige bron beschikbaar. Chr. A.F. Anröchte heeft in 1910 in zijn boek De Nederlandsche Ambtsgewaden en de Uniformen van het Nederlandsche Leger de hofkostuums voor de leden van het civiele huis van de koninklijke hofhouding ten tijde van koningin Wilhelmina in schrift en beeld gebracht.

Afbeelding uit De Nederlandsche Ambtsgewaden en de Uniformen van het Nederlandsche Leger deel 1, Chr. A.F. Anröchte, Amsterdam, 1910.

Op deze afbeelding uit het boek zien we van links naar rechts (afgewisseld met andere kostuums) de variaties van het kamerheerkostuum: de blauwe rok (figuur 27), het groot kostuum achterzijde (figuur 29), het klein kostuum (figuur 31) en het groot kostuum voorzijde (figuur 32).

Versobering

Na de Tweede Wereldoorlog was koningin Wilhelmina zich zeer bewust van de problemen waarmee een groot deel van de bevolking te maken had. Ze besloot daarom om haar hof flink te versoberen en bijvoorbeeld minder geld uit te geven aan de kleding van de hofhouding. Op een rekening uit 1910 van de hofkleermakers Gebroeders Domhoff in Den Haag staan de bedragen van de aanschaf van de kamerheerkostuums vermeld. Een blauwe rok met twee vesten en pantalon kostte toen 125 gulden. Voor een klein kostuum met goudborduursel, steek en degen werd bijna het dubbele betaald: 242,50 gulden. Voor het groot kostuum met een paar echt gouden epauletten, een gouden dragon of degenkwast, een degen en een vergulde kamerheersleutel met lint van 604,50 gulden moest men nog veel dieper in de buidel tasten. Omgerekend zou deze rekening omgerekend nu meer dan 10.000 euro kosten.

Koningin Juliana en ook haar dochter koningin Beatrix zetten deze versobering nog verder door, wat uiteindelijk tot de afschaffing van het klein en groot kostuum van de kamerheren heeft geleid. In plaats daarvan werd bepaald dat de kamerheren bij gala-gelegenheden voortaan alleen nog de blauwe hof- of theerok dienden te dragen; de dracht die in de tijd van koningin Wilhelmina juist de meest eenvoudige variant was.

Bij de inhuldiging van Koning Willem-Alexander in 2013 werden de nieuwe koning en Koningin Máxima daarom niet door zwart en klatergoud omgeven, maar door kamerheren gekleed in de donkerblauwe hofrok in white tie met een hagelwit vest.

De inhuldiging van Koning Willem-Alexander in 2013. Foto: ANP.

De rits

In de tentoonstelling ‘Innovation’ is een groot kostuum van een kamerheer te zien. Wat aan dit kostuum mist, is de verguld zilveren kamerheersleutel met de Nassaublauwe strik; het dragen daarvan is een privilege alleen voorbehouden aan kamerheren. Vandaag de dag wordt de sleutel alléén nog door de Amsterdamse kamerheer bij staatsdiners gedragen.

Sleutel van een kamerheer van koningin Wilhelmina, circa 1903, collectie Paleis Het Loo.

Tot slot: waarom is dit kostuum op een tentoonstelling over vernieuwing te zien?

Het kostuum bezit namelijk een verborgen nieuwigheid: koningin Juliana besloot om in een aantal kamerheer kostuums een rits te zetten. Heel functioneel, maar volledig in strijd met de oorspronkelijke bepalingen van 1897. Het grappige is dat het gezegde ‘daar zitten nogal wat haken en ogen aan’ is ontstaan vanuit de moeizame ontstaansgeschiedenis van de rits en dat in dit kostuum de originele lange koperen haken en ogen juist zijn opgeofferd voor de functionele rits.

Modemuze@OBA: Innovation

Van 18 mei tot en met 2 september is het galakostuum, mét rits, te zien in de tentoonstelling Modemuze@OBA: Innovation. Voor de tentoonstelling selecteerden 15 musea en 4 verzamelaars innovaties uit de modegeschiedenis.

Klik hier voor alle verhalen over innovatie uit de tentoonstelling, of bekijk de aankomende Meet Ups en Masterclasses in de agenda.