Replica’s & reenactment: Maak je eigen vroeg 17de eeuwse outfit

Archeologische textielvondsten krijgen zelden de aandacht die ze écht verdienen. Het project ‘Verborgen dracht in de schijnwerpers’ wil daar verandering in brengen. Het project brengt textiele vondsten in context door deze te presenteren in de vorm van replica’s. In deze blog-serie vertelt Martine Teunissen meer over het maakproces en het gebruik hiervan.

Uitleg over wolbewerking aan een filmploeg tijdens het evenement ‘Slag om Grolle’.

Slag om Grolle

‘Slag om Grolle’ is een tweejaarlijks terugkerend reenactment evenement in Groenlo. Met 30.000 bezoekers, 1500 reenactors en 3000 deelnemers aan de fakkeloptocht, is dit evenement de perfecte gelegenheid om mijn nieuwe replica’s uit te proberen en te laten zien aan het publiek.

Vanuit Beleef Het Verleden gaf ik samen met Aaltje Lepelaar interactieve demonstraties over wolbewerking: het publiek mocht schoonmaaktechnieken zoals vlaken en kaarden uitproberen, maar ook het spinnen van een draad en het vilten en weven van wol. Daarnaast gaf ik uitleg over historische kleding uit de 17de eeuw.

Volledige outfit bestaande uit een rijglijf, rok (waaronder een beuning wordt gedragen), jak, neerstik met aangezette kraag, colletje van wol, losse ondermouwen met sierknopen, schortekleed, huik, besteksetje en de gemaakte baret in mijn handen.

Een Brabantse huik

Vooral de Brabantse huik vond het publiek intrigerend. Wat een bekijks trok ik daarmee! Een huik is een lange, meestal zwarte mantel, gemaakt van wollen stof, die een vrouw buitenshuis droeg ter bescherming tegen de kou én als modieus kledingstuk. Dit type mantel werd al vanaf de middeleeuwen in de Nederlanden gedragen.

Op schilderijen zie je verschillende modellen terug, waaronder de Brabantse huik. De Brabantse huik is een platte ronde schijf (een soort hoedje) waarop in het midden een stokje met een pluim bevestigd zit. Daaraan bevestigd zit een lange, meestal lakense doek die tot op de enkels naar beneden hangt. Meestal zijn het de gegoede burgervrouwen die zijn afgebeeld met een huik, terwijl de allerrijkste vrouwen deze juist niet dragen. De huik werd in de loop van de 17de eeuw ook gangbaarder bij de lagere klassen.

Variarum Gentium Ornatus (Kostuums uit verschillende landen), Pieter de Jode (I), naar Sebastiaan Vrancx, 1605 – 1610.

Niet modieus à la de 17de eeuw, wel praktisch!

Hoewel een huik lekker warm is, vond ik de wollen ondermouwen die ik had gemaakt naar een schilderij van Avercamp veel meer warmte geven en een stuk praktischer bij de demonstraties. Logisch ook, want een huik is niet bedoeld om in te werken. En hoewel een huik ook beschermt tegen de regen, vond ik het nog prettiger om bij hardere regen ook mijn wollen vilten hoed erbij op te zetten.

Een vreemde combinatie misschien, een extra hoed bovenop een Brabantse huik, maar het houdt wel een plensbui tegen! Mogelijk niet modieus à la de 17de eeuw, wel praktisch. Zouden de verstevigde hoedjes zoals te zien zijn op afbeelding 3 hetzelfde doel hebben gehad?

Achterkant van de huik met close-up van de vervilte schijf en pluim.

Hoe maak je een huik?

Op basis van mijn eerder gemaakte huik, heb ik aanpassingen gemaakt. Wil je er eentje zelf maken? Bij deze mijn beschrijving:

• Eerst maak je een dikke vilten schijf met een diameter van 17 cm.
• Hieraan plooi je een lange doek van 150x172 cm (de lengte is afhankelijk van je eigen lichaamslengte)
• Bevestig vervolgens een pompon aan een ijzeren staafje van 11 cm

De vilten schijf heb ik nog extra verstevigd met beenderlijm, maar dit raad ik achteraf gezien toch niet aan, omdat de beenderlijm aan mijn hoofd ging plakken in een regenbui.

Kaardebollen om wol mee op te ruwen.

Het eindresultaat van de gebreide en vervilte baret.

Gebreide baret versus vervilte baret

Tijdens het evenement in Groenlo kon ik ook mijn nieuwste replica tonen die gemaakt is naar aanleiding van een archeologische vondst uit Groningen, beschreven in het boek Textiel in context: Een analyse van archeologische textielvondsten uit 16e-eeuws Groningen van J.A. Zimmerman.

Deze baret is eerst gebreid en vervolgens vervilt. Ik was zelf altijd meer bekend met het maken van middeleeuwse hoofddeksels die ik direct vervilte met losse wol rondom een mal. Een gebreide baret moet groter gemaakt worden dan het uiteindelijke resultaat omdat deze bij het vilten krimpt. Door met een kaardebol (niet te verwarren met de kaarden om wol schoon mee te maken) de haartjes van de vervilte wol iets op te ruwen bereik je een fluweelachtig resultaat.

Erg leuk was de uitwisseling in Groenlo met iemand die ook wollen baretten maakt. Zij gaf aan dat ze onregelmatig meerderde bij het breien waardoor een gelijkmatig patroon ontstond. Wanneer je meerdert op steeds dezelfde zes plekken, zoals bij de mijn baret, krijg je een stervorm. Hoe je deze baret precies kunt maken staat uitgebreid beschreven in mijn boek!

Etui gemaakt van leer en daarna overtrokken met zijde geborduurd met gouddraad. Hierin passen precies een klein mesje en vorkje.

Je eigen bestek-set altijd bij de hand

Voor het evenement heb ik een etui gemaakt voor een vorkje en mes in de stijl van besteksetjes die vroeger aan de gordel werden gedragen. Het dragen van een besteksetje raakte in de mode in de 17de eeuw. In de 16de eeuw werden al tuigjes aan de gordel gedragen met allerlei vrouwelijke attributen zoals naaigerei, sleutels, messenkoker, geldbuidel of zelfs een reukbal. Alleen een vork ontbrak toen nog.

Crowdfunding voor publicatie

Inmiddels schiet het schrijven van het boek “Verborgen kostuums in de schijnwerpers” over historische kleding van de vrouw in de 16e-19e eeuw, al aardig op. Maar er moet nog een stukje financiën geregeld worden die ik nu, door de corona-crisis en alle geannuleerde opdrachten, niet uit eigen zak kan betalen. Daarom doe ik een beroep op jou!

Je kunt een donatie doen zonder tegenprestatie of een donatie waarbij je het boek toegestuurd krijgt, eventueel mét handtekening! Ook kun je kiezen voor het doneren van een geldbedrag waar een online lezing tegenover staat of een lezing in levende lijve waarbij de verschillende replica’s bekeken, aangeraakt én waar mogelijk gepast kunnen worden (dit kan plaatsvinden wanneer de corona maatregelen van de regering versoepeld of gestopt worden). En de hoofdprijs is een fotoshoot in historische (vrouwen)kleding! Ga naar https://www.voordekunst.nl/projecten/10388-publicatie-over-historische-kostuums om te doneren!