Oranjes in streekdracht

Koning Willem-Alexander en koningin Máxima brengen vaak streekbezoeken om zo binding te houden met de regio’s in Nederland. Zijn overgrootmoeder koningin Wilhelmina bezocht in 1892 als elfjarig meisje Friesland. Bijzonder was dat ze hierbij een Fries kostuum droeg.

Speciale band

Oranjes in streekdracht zijn helaas al lang niet meer te bewonderen. Koningin Juliana was de laatste royal die als jong meisje bij een streekbezoek een Zeeuws kostuum droeg. In het Koninklijk Huisarchief in Den Haag zijn enkele Friese en Zeeuwse kostuums bewaard gebleven die de koninginnen Wilhelmina en Juliana daadwerkelijk hebben gedragen. Deze kostuums zijn een uiting van de speciale band van deze provincies met de Oranjes.

Koningin Wilhelmina als twaalfjarige in Fries kostuum, 27 april 1893. Koninklijke Verzamelingen. Foto C.B. Broersma

‘Elegant figuurtje’

In 1890 overleed koning Willem III. Wilhelmina was toen nog maar tien jaar. Haar moeder Emma zou als regentes regeren totdat Wilhelmina meerderjarig werd. Om het Nederlandse volk kennis te laten maken met de nieuwe koningin, bezochten Emma en Wilhelmina alle provincies. In 1892 bezochten ze Friesland. De elfjarige Wilhelmina ontving toen een Fries kostuum, een cadeau namens achtduizend Friese vrouwen.

Wilhelmina maakte een groots gebaar naar de Friezen toen zij tijdens het bijwonen van een harddraverij-wedstrijd als verrassing in haar nieuwe Fries kostuum verscheen. Waarschijnlijk was het Emma’s idee dat haar dochter het kostuum meteen bij het bezoek zou dragen. De toeschouwers waren lyrisch en opgewonden: “(…) Hoe snoeperig, snoezig! riepen de dames vol bewondering (…) het elegante figuurtje stal waarlijk aller hart, zoo eenvoudig, zoo kinderlijk en toch in het schilderachtige pakje zoo echt rijk en vorstelijk”; zo werd hun enthousiasme in Het Nieuws van den Dag beschreven. Wilhelmina is later officieel in het Fries kostuum gefotografeerd; foto’s die door het hele land werden verspreid.

Koningin Wilhelmina in Fries kostuum met prins Hendrik, 1905. Koninklijke Verzamelingen. Foto I.H. Slaterus

Opnieuw in Fries kostuum

In 1905 bezocht koningin Wilhelmina Friesland opnieuw, ditmaal samen met haar echtgenoot, prins Hendrik. Deze keer had de koningin zelf het initiatief genomen om als verrassing opnieuw in oud-Friese galadracht te verschijnen. Ze wilde hiermee uitdragen dat ze het geschenk uit 1892 nog steeds zeer waardeerde. De verrassing van Wilhelmina had het beoogde effect. De Leeuwarder Courant schreef: “(...) ze heeft al wat Fries is het hart gestolen door Haar vriendelijk aanschijn te hullen in het zoo beminde nationaal costuum”.

Adel

Koningin Wilhelmina liet voor dit tweede bezoek aan Friesland twee kostuums maken naar adellijke oud-Friese snit. Om er zeker van te zijn dat de kostuums waarheidsgetrouw zouden zijn, liet ze navraag doen bij de Friese adel. Die adviseerde om een niet te licht, of zelfs een zwart kostuum te kiezen. Dit advies is in de wind geslagen, want één kostuum is van blauwe ripszijde en het andere is van roomkleurig damast met ingeweven grijsblauwe bloemen en groene blaadjes.

Voor het adellijke oud-Friese kostuum golden strenge regels, waar in principe niet van werd afgeweken. Daarom is de volgende anekdote zo aardig. Juffrouw Breitsma, een kapster uit Leeuwarden, mocht onderweg in de trein van Den Haag naar Leeuwarden de koningin kappen en kleden. Zij werd hiervoor beloond met ‘veren’: zilveren voorhoofdsieraden bezet met juwelen. De koningin stond er op dat zij ze zou dragen, maar juffrouw Breitsma wierp tegen dat eenvoudige mensen dat niet was toegestaan. De koningin vond toch dat zij ze de volgende morgen moest dragen, wat juffrouw Breitsma toen maar deed.

De koningin droeg bij beide kostuums onderdelen van het kostuum uit 1892, zoals het oorijzer, de tipdoek, het schort en de roomkleurige onderrok van de dames Postuma en Smitz uit Leeuwarden. Nieuw waren de châtelaine en de beugeltas.

Wilhelmina temidden van Friese dames, 1905. Koninklijke Verzamelingen. Foto I.H. Slaterus

Cultureel erfgoed

Koningin Wilhelmina nam zelf het initiatief om een aantal van haar koninklijke kostuums, waaronder haar Friese kostuums, over te brengen naar het Koninklijk Huisarchief. Zij toonde daarmee een vooruitziende blik: ze vond het belangrijk om de kostuums als cultureel erfgoed te bewaren.

Ook binnen de Nederlandse Kostuumvereniging staat de kennisuitwisseling over de streekdracht centraal, naast de onderwerpen kostuum, mode en kant. Modemuze en de Kostuumvereniging werken samen en artikelen uit het rijke archief van de Kostuumvereniging verschijnen op Modemuze. Deze blogpost is daar een voorproefje van.

Meer weten?

Deze blogpost is een bewerking van het artikel van Trudie Rosa de Carvalho, ‘Koninginnen in streekdracht’, dat eerder verscheen in het jaarboek ‘Kostuum’ van de Nederlandse Kostuumvereniging (Kostuum 2013, pp. 22-37). In het tweede deel van deze blogserie wordt het Fries kostuum voor prinses Juliana uit 1937 besproken.

Modemuze werkt samen met de Kostuumvereniging. Geregeld verschijnen artikelen uit het rijke archief van de vereniging op Modemuze. Voor meer informatie over de NKV, een abonnement op het Bulletin of de thematische jaarboeken zie website Nederlandse Kostuumvereniging of register jaarboeken.