Menstruatieondergoed: van rubber naar plakstrip (deel 2)
Ontdek de geheimen achter menstruatieondergoed! In deze meerdelige blogserie ontdek je hoe vrouwen vroeger omgingen met menstruatie onder hun kleding. Wat begon als eenvoudige constructies om bloed te absorberen, groeide al snel uit tot geavanceerde producten die niet alleen dienden om menstruatie op te vangen, maar ook om kleding te beschermen.
In het eerste deel van deze driedelige serie maakte je kennis met period wear en haar verborgen maar langlopende geschiedenis. De evolutie van verschillende methodes en producten voor menstruatie gaan hand-in-hand met de ontwikkeling van onderkleding. Deel 1 bespreekt de transitie van een tijd zonder het bestaan van menstruatieproducten naar (wasbare) maandverbanden en gordels. Nu neem ik je mee naar de opkomst van rubberen onderkleding tot aan de revolutionaire plakstrip in de onderbroek.
Beschermende onderkleding
Begin twintigste eeuw zag een opkomst in populariteit van rubberen onderkleding in Amerika en Europa. Onderkleding van rubber werd om meerdere hygiënische en functionele redenen toegepast, waaronder de menstruatie. Vooral rubberen schorten en onderbroeken waren in trek, omdat ze extra bescherming boden bij het gebruik van gordels met maandverband.
De ‘sanitary apron’ was een schort met rubberen voering die gedragen werd over de achterkant om zo de bovenkleding te beschermen tegen zweet- en mogelijke bloedvlekken (foto's 1-3). In Nederland stonden deze ook wel bekend als de ‘rokbeschermer’ en waren te koop bij de Hunkemöller (Lexis) (foto 3).
Sanitaire onderbroeken van rubber, ook wel bloomers of sanitaire directoires genoemd (foto 1,3), hadden lange pijpen die strak werden afgesloten met elastiek net boven de knieën. Dit voorkwam het lekken van ongewenste bloed of zweet. In tegenstelling tot eerdere onderbroeken waren deze uiteraard wél gesloten bij het kruis. Deze verandering ontwikkelde zich geleidelijk vanaf het einde van de negentiende eeuw, gestimuleerd door verschuivingen in maatschappelijke normen en hygiëne.
Rubber revolutie
Maar waarom werd rubber zo trendy en vond het zijn weg naar ondergoed? De opkomst van de 'rubbergekte' begon na de uitvinding van vulkanisatie rond 1840. Rubber werd voor talloze toepassingen gebruikt, maar werd vooral populair in de kledingindustrie, zoals voor schoenen en regenkleding.
Het materiaal werd geprezen om zijn zachtheid, flexibiliteit, elasticiteit en waterdichte eigenschappen. Daarom werd rubber ook een geliefd materiaal in ondergoed voor hygiënische doeleinden: het was gemakkelijk schoon te maken en kon elke ongewenste lichaamsvloeistof onder controle houden (foto 4).
Net als hoe het gaat met elke modetrend, raakte rubber eind negentiende eeuw weer uit de mode. Rubber kreeg uiteindelijk een vulgaire associatie. Dit kwam volgens Manuel Charpy mede door bijvoorbeeld de democratisering, industrialisatie en erotisatie van het materiaal. Op den duur werd rubber alleen nog gebruikt voor praktische overwegingen, zoals in werkkleding en ondergoed.
Oorspronkelijk werd gedacht dat rubberen onderbroeken volledig hygiënisch waren, maar het bleek dat ze juist broeierig konden zijn en infecties veroorzaakten. Daarom werd in sommige gevallen via ander materiaal ventilatie toegevoegd om een gezonde luchtcirculatie te bevorderen, zoals te zien is bij deze volumineuze sanitary bloomer (foto 5).
Een plastic kruis
Gedurende de twintigste eeuw onderging ondergoed een transformatie van lange, volumineuze onderbroeken naar steeds kleinere, dunne slipjes, dankzij trends en technologische ontwikkelingen. Hierbij werd het gebruik van rubber vervangen door nieuwe plastic materialen, wat resulteerde in een geheel ander uiterlijk van menstruatieonderbroeken met plastic kruisjes.
Zelfs na de opkomst van menstruatiewegwerpproducten bleef plastic nog lang een vertrouwd materiaal in ondergoed, omdat ze extra zekerheid boden tegen het doorlekken in kleding. Niet alleen voor menstruatie was dit populair, ook voor incontinentie, luiers, en zweet.
Deze plastic onderbroeken werden gedragen met maandverband, maar elk had zijn eigen methode, zoals te zien is in voorbeelden uit de Modemuze-collectie. Bijvoorbeeld een onderbroek die grotendeels van plastic is gemaakt om over een maandverbandgordel te dragen (foto 6), de Sani-Bikini van Beltx met een plastic inzetstuk en een ingebouwde gordel en sluitingen (foto 7), of de onderbroek van HEMA met haakjes om maandverband aan te bevestigen (foto 8).
Was dit ondergoed comfortabel? Volgens conservator Mayke Groffen van Museum Rotterdam merkte een bezoeker op dat het plastic enorm kraakte tussen de benen. "Iedereen kon dus horen dat je ongesteld was!"
Wegwerpcultuur: tampons en maandverband
Het concept voor de moderne tampon en het maandverband werd geboren tijdens de Eerste Wereldoorlog. Verpleegsters in het leger ontdekte dat verband van cellulose perfect werkte om menstruatiebloed te absorberen. Dit resulteerde tot de eerste merken van Amerikaanse bodem: het wegwerpmaandverband van Kotex in 1920 en de tampon van Tampax in 1930. Het duurde even voordat deze producten ook te koop en toegankelijk waren in Europa. De producten werden eerst vooral beschouwd als luxeproduct, of handig wanneer de welvarende klasse op reis ging.
Naast de onderbroeken met plastic kruisjes, werden er nog steeds nieuwe methoden ontwikkeld om wegwerpmaandverband in een onderbroek te integreren. Rond 1967 introduceerde Kotex de "bikini-methode": een wasbare bikinislip met verstelbare bandjes waarin het bikinimaandverband kon worden geschoven (foto 9). Kotex beweerde dat dit verband op zijn plaats zou blijven zitten en onzichtbaar was onder strakke kleding. Of dat daadwerkelijk zo het geval was, blijft echter de vraag.
Geplakt in de onderbroek
Begin jaren zeventig luidde de Amerikaanse Stayfree en New Freedom (Kotex) een modern tijdperk in van maandverband met plakstrips. Het Nederlandse merk Libresse volgde vrij snel. Vrouwen hadden geen riem, ingewikkelde onderbroek of jarretels meer nodig om het maandverband op zijn plaats te houden in de tegenwoordig kleine en strakke slips, en dit werd graag extra benadrukt in advertenties. Kotex verkocht zelfs speciale onderbroeken die met dit nieuwe maandverband konden worden gebruikt (foto 10).
Hoe kreeg dit baanbrekende, plakkende maandverband zijn populariteit? Natuurlijk door te adverteren met jonge, trendy meiden in strakke spijkerbroeken (foto 11). De jeans benadrukt niet alleen dat dit dunne maandverband onzichtbaar was onder kleding, maar vertegenwoordigde ook een ‘nieuwe vrijheid’ voor vrouwen die aansloot bij het feminisme van toen. Mede dankzij het wegwerpmaandverband en tampons kregen vrouwen meer bewegingsvrijheid.
Weg met plastic en gordels!
Na de wederopbouwperiode begon de moderne consumptiemaatschappij met haar wegwerpcultuur steeds dominanter te worden, wat resulteerde in een groeiende populariteit van wegwerpmaandverband en tampons. Volgens Camilla Mørk Røstvik streden bedrijven fel met elkaar om marktaandeel in deze opkomende sector.
De ontwikkeling van het maandverband werd een strijd om te verbeteren: het werd kleiner, absorberender en kreeg vleugels die de onderbroek beschermden. Uiteindelijk zelfs zo klein dat ze in een string konden worden geplakt. Een Nederlandse advertentie van Stayfree (foto 12) benadrukt opnieuw dat het dragen van gordels en plastic onderbroekjes verleden tijd is: hun nieuwe, kleine kleefbare inlegkruisjes waren veilig en onzichtbaar.
Niet alleen het product, ook deze Nederlandse advertentie is volgens Harry Finley als revolutionair te beschouwen. In Amerika werden namelijk alleen de producten getoond, het minder preutse Europa had wel de moed om in een advertentie een foto van een vrouw te tonen die een gordel met maandverband droeg (foto 12).
Maar één ding uit alle nieuwe maandverband- en tamponadvertenties is duidelijk: ze garanderen dat je niet meer kunt doorlekken in je kleding. De tijd van onhandige menstruatiegordels en broeierige plastic onderbroeken was na 1980 eindelijk voorbij.
Menstruatieproducten als Nederlands erfgoed
Na een zoektocht door de verschillende Modemuze-collecties is gebleken dat er meer menstruatie gerelateerde onderkleding bewaard is gebleven dan gedacht. Deze dagelijkse objecten geven ons nu meer inzicht in de ontwikkeling van de menstruatiecultuur.
In Nederland staat het onderwerp met name op de agenda dankzij het Openluchtmuseum Arnhem. Op initiatief van conservator Inge Schriemer is het museum vorig jaar een grootschalig project gestart om objecten en verhalen te verzamelen over menstruatie na 1965. Wie weet welke bijzondere verhalen en objecten nog meer ontdekt zullen worden?
Mode en menstruatie?
In een reeks blogs op Modemuze duik ik dit jaar dieper in op de relatie tussen mode en menstruatie. Doe jij mee? Deel dan je verhaal, object of tip als reactie of stuur een mail naar [email protected].
Binnenkort deel 3: modern menstruatieondergoed - divers en duurzaam.
Met dank aan
Harry Finley (Museum of Menstruation and Women’s Health), Inge Schriemer (Openluchtmuseum Arnhem), Mayke Groffen (Museum Rotterdam), Tirza Westland en Madlief Hohé (Kunstmuseum Den Haag).
Literatuur
- Charpy, Manuel, ‘Craze and Shame: Rubber Clothing during the Nineteenth Century in Paris, London, and New York City’, Fashion Theory 16 (2012) 4, pp. 433-460.
- Groffen, Mayke, Lekker fris! Honderd jaar gezondheid, schoonheid en fatsoen, Museum Rotterdam, 2009.
- Mørk Røstvik, Camilla, Cash Flow: The businesses of menstruation, 2022.
- Vostral SL., Under wraps: A history of menstrual hygiene technology, 2008.
- Wittenzellner, Jana en Franka Schneider (ed.), Flow: The Exhibition on Menstruation, Museum Europäischer Kulturen Berlin, 2023.
Deel
Aanvullingen
Vul deze informatie aan of geef een reactie
Reactie