Decolonise Contemporary Jewellery (deel 2)

In de reeks blogs ADORNING: zal curator en design historicus Vanessa de Gruijter ingaan op lichaamsversiering in relatie tot dekolonisatie, culturele identiteit en diversiteit.

In deel 1 beschreef Vanessa de Gruijter de invloed die koloniale narratieven nog steeds hebben op hedendaagse kunst en design en de rol die musea hierin spelen.

‘There are hierarchies of objects too, just as there are hierarchies of people, and of continents.’

Ook vandaag de dag staat de -in deel 1 besproken- koloniale en hiërarchische indeling van disciplines centraal. Of het nu bewust is of niet, er wordt nog steeds onderscheid gemaakt op basis van oude hiërarchieën: werk gemaakt door ‘ons’, en werk gemaakt door ‘hen’. Onze fascinatie voor de materiële cultuur van ‘anderen’– vaak objecten uit koloniale collecties te zien in volkenkunde musea – is nauw verbonden met ons koloniale verleden. Veel van de lichaamsversiering en sieraden waar we zo van houden, zijn historische stukken (koloniale etnografische collecties zijn dat altijd) die vergelijkbaar zijn met historische sieraden die te vinden zijn in museumcollecties van bijvoorbeeld het Rijksmuseum.

In plaats van ze alleen maar als 'historisch' te bestempelen, worden ze echter vaak beschouwd als ‘traditioneel', 'ambachtelijk', 'authentiek' of ‘spiritueel’ en worden ze gezien als representatief voor ‘primitieve’ manieren van leven. Of er wordt van uitgegaan dat deze voorwerpen nog steeds op een oude, onveranderlijke manier worden geproduceerd. Hedendaagse makers - nazaten van de mensen die deze historische objecten hebben geproduceerd - worden nog te vaak genegeerd.

Máret Ánne Sara en Matt Lambert, Loaded keep hitting our Jaws, 2018. De kraag is gemaakt van de kaken van rendieren die Sara verzamelde tijdens de jaren van de juridische strijd van haar broer tegen de Noorse regering om de rendieren en rechten van de fam

Exotisme

We zijn bijvoorbeeld gefascineerd door werk van hedendaagse Maori of First Nation makers, maar alleen op onze voorwaarden; te vaak wordt dit werk niet als kunst of design beschouwd (omdat het te ‘traditioneel’, ‘ambachtelijk’, ‘street’ of ‘kitsch’ is) of het is niet ‘authentiek’ genoeg om te voldoen aan onze ideeën over 'etnografische kunst'. We laten ons echter wel inspireren door het werk van deze makers, zonder rekening te houden met onze koloniale relatie tot hen. We negeren de oorspronkelijke context van het werk en volgen zo het eeuwenoude script van het exotiseren van de mensen die de objecten maken waar we zo door gefascineerd zijn.

We kunnen echter niet langer om onze eurocentrische blik heen. Het is pijnlijk duidelijk dat eurocentrische ideeën over kunst en design niet representatief zijn voor de diversiteit aan cultuuruitingen die er bestaan. Deze oude koloniale narratieven erkennen noch de diversiteit van hedendaagse mondiale sieradenculturen noch de verschillende opvattingen over wat kunst en design zijn of zouden moeten zijn: zo ligt bijvoorbeeld de focus in westerse kunst met name op individuele expressie, terwijl in veel culturen de sociale waarde van kunst en design net zo belangrijk is.

Kalkidan Hoex, Spreken met Haar, verzilverd metaal, synthetisch haar, 2020. Kalkidan Hoex verkent de representatie van mensen met een bi-culturele achtergrond en het gebied waar de verschillende culturele werelden elkaar ontmoeten en overlappen.

Inclusief?

Naast verschillen in culturele waarden en overtuigingen, zijn er verschillen in wat als sieraden wordt beschouwd. Hoe categoriseer je hoofdtooien, hiphop grills, hair art, nail art en andere draagbare objecten op het grensgebied van mode, kunst of performance? Of niet-draagbare lichaamsversiering als tatoeages? Een wereldwijd inclusief perspectief kan inhouden dat de Engelse term jewellery wordt heroverwogen, omdat de term verwijst naar “Western practices of making wearable items and thus involves Western values and concepts”. Het gebruik van de meer inclusieve term adornment, als een ‘’meta category of wearable objects”, kan de weg vooruit zijn.

Het is de vraag of de Nederlandse term ‘sieraden’ dezelfde lading heeft als de Engelse (en enige) term Jewellery. In het Nederlands wordt onderscheid gemaakt tussen de overkoepelende term ‘sieraden’ en bijvoorbeeld ‘juwelen’ dat heel expliciet verwijst naar westerse sieraden gemaakt van edelmetalen en edelstenen. Maar ook hier kan worden nagedacht over een verbreding van wat de term inhoudt, en wat en wie toegang heeft tot het domein sieraden.

Het opnemen van een antropologische blik in het scala van perspectieven van waaruit sieraden kunnen worden besproken is zeker waardevol. Het heeft de discussie verrijkt en het kritisch denken over diversiteit en inclusie op gang gebracht. Er moet echter een duidelijk onderscheid worden gemaakt tussen inclusieve hedendaagse theorieën en verouderde koloniale opvattingen over vormgeving en kunst.

Nikiwe Dlova, masker, synthetisch haar, kralen, 2019. Nikiwe Dlova (Zuid-Afrika) onderzoekt de culturele, sociale en economische betekenis van het vlechten van haar.

Het antropologische begrip van 'sieraden als culturele expressie' biedt een kans om Europees en Noord-Amerikaans hedendaags sieraadvormgeving vanuit een nieuw perspectief te bekijken en koloniale vormen van binair denken te ondermijnen. Dit standpunt opent het veld voor een veelheid aan hedendaagse sieradenmakers, stemmen en perspectieven van over de hele wereld en kan een hulpmiddel zijn om het hedendaagse sieradenveld te dekoloniseren.

Het dekoloniseren van het hedendaagse sieradenwerkveld betekent niet dat we niet mogen houden van de kunst- en designobjecten, historisch of hedendaags, die te zien zijn in wereldmusea. Maar net als mensen moeten ze worden behandeld met respect voor hun culturele en historische context en worden erkend voor wat ze zijn: gelijkwaardig aan westerse kunst en design.

Het oorspronkelijke artikel Decolonise Contemporary Jewellery is gepubliceerd in maart 2020 in de Current Obsession Paper for Munich Jewellery Week 2020. Dit blog is vertaald en aangepast uit het Engels door de auteur.

Voetnoot

Clémentine Deliss, ‘Collecting Life’s Unknowns,’ L’Internationale, June 11, 2015, http://www.internationaleonline.org/research/decolonising_practices/27_c....
Damien Skinner and Kevin Murray, A History of Contemporary Jewellery in Australia and New Zealand: Place and Adornment (Honolulu: University of Hawaii Press, 2014).