Een Friese 'Duitse' muts in Rotterdam

In 2015 raakte ik tijdens een bezoek aan de tentoonstelling Echte Rotterdammers, wat maken we nou? in Museum Rotterdam, in gesprek met conservator Sjouk Hoitsma. Naar aanleiding van dit gesprek vroeg zij mij om naar de keuvels, de streekdrachtmutsen van de Zuid-Hollandse eilanden, te kijken. Vanuit mijn expertise van Beverse kanten zou ik zeker een bijdrage kunnen leveren aan de beschrijving dacht zij.

In 2016 ging ik aan de slag als vrijwilligster bij Museum Rotterdam en verdiepte ik mij in de keuvelcollectie. Alle sluiermutsen gingen door mijn handen en werden door mij beschreven. Er was echter één 'keuvel' met een uitzonderlijk fraaie kant, die afweek qua vorm van de anderen.

Detail kanten strook Friese 'Duitse' muts (26004), schenking door de erven van Wytske Sjoerdina Johanna Van Stolk-Quintus, collectie Museum Rotterdam.

To keuvel or not to keuvel

Keuvel 26004 was heel anders dan de andere sluiermutsen van de Zuid-Hollandse eilanden. Een andere kantsoort, een ander model. De sluier op de rug, maar een trekbandje rond het gezicht? Vreemd. Was het wel een keuvel?

Detail kanten strook Friese 'Duitse' muts (26004), schenking door de erven van Wytske Sjoerdina Johanna Van Stolk-Quintus, collectie Museum Rotterdam.

De feiten op een rij

Zeker is dat de erven van Wytske Sjoerdina Johanna Van Stolk-Quintus (Dokkum 1863 – Rotterdam 1956) kort na haar overlijden de muts hebben geschonken aan het Historisch Museum, Rotterdam. Gerrit van Stolk Gzn. haar echtgenoot was al overleden in 1926. Bij zijn huwelijk in 1887 te Groningen stond hij te boek als 'koopman', waarschijnlijk niet in hout maar in graan. Het echtpaar was in goeden doen. Woonde aan het Emmaplein te Rotterdam en deed veel aan liefdadigheid.

Detail kanten strook Friese 'Duitse' muts (26004), schenking door de erven van Wytske Sjoerdina Johanna Van Stolk-Quintus, collectie Museum Rotterdam.

Fryslân

De origine van Wytske bracht Friesland in beeld. De publicatie van Gieneke Arnolli De 'Duitse' muts met 'Hollandse' kant (zie bronnen) verschafte duidelijkheid. Het was een Friese 'Duitse' muts. 'Duits' niet in de zin van 'afkomstig uit Duitsland', maar Diets, of volks, d.w.z. algemeen in Nederland gedragen. Bij deze mutsen werd de brede kanten sluier/strook aan de voorzijde als een luifel gedragen. Qua vorm was de muts dus precies omgekeerd aan de keuvel, waarbij de sluier op de schouders en de rug neervalt. Wie van de voormoeders van Wietske de muts gedragen heeft, blijft onbekend.

“Friezin” (nr. 17779), prent uit Kabinet van Mode en Smaak, deel 3/4, plaat 3, 1792, collectie Atlas van Stolk.

De Rotterdamse Friese 'Duitse' muts ontleed

De mutsenbol is gemaakt uit fijn linnen. In de nek een trekbandje en lintje. Er zijn vier stroken kant, in breedte variërend van 14 tot 8 cm, met een totale breedte van 44,5 cm. Twee stroken, zijn geklost in Valencienne grond met motieven in linnenslag, omringd door een sierdraad en gewrongen slag.

Detail kanten strook Friese 'Duitse' muts (26004), schenking door de erven van Wytske Sjoerdina Johanna Van Stolk-Quintus, collectie Museum Rotterdam.

Eén strook heeft Parijse grond en ook een sierdraad rond de bloemen en ranken. De gerimpelde strook aan de mutsenbol bestaat uit diverse reststukjes kant die, zorgvuldig gekozen, toch één geheel vormen. Alle kant is kloskant met doorlopende draden.

De motieven van de meest zichtbare strook zijn een z.g. 'Antwerpse Pot' en twee naar elkaar gerichte vogels die op hartvormige twijgen zitten. 'Pottenkant' kwam in de 18^e eeuw voor bij modieuze, protestante mutsendrachten in de Noordelijke Nederlanden.

Detail kanten strook Friese 'Duitse' muts (26004), schenking door de erven van Wytske Sjoerdina Johanna Van Stolk-Quintus, collectie Museum Rotterdam.

Meer weten?

Mode in Friesland 1750-1950, Gieneke Arnolli, 2000.

• Ontwikkeling 'Duitse' muts, p. 71
• Bruidsjapon 1782 met 'Duitse' muts, p. 25 (en achterzijde boek)
• Waar werd de kant gekocht, p. 27

Kant in de Gouden Eeuw, Landelijke Organisatie Kant Kunst (LOKK), 2003.

• De 'Duitse' muts met 'Hollandse' kant, hoofdtooi in Friesland van 1650 tot 1800, Gieneke Arnolli, p. 39 e.v.

Kant in Europa, Martine Bruggeman, 1997.

• Oorsprong zogenaamde pottenkant, p. 90