Duizendpoot Jean Cocteau

Jean Cocteau (1889-1963) was een tot de verbeelding sprekende kunstenaar. Hij uitte zich in bijna alle artistieke media: poëzie, literatuur, vormgeving, beeldende kunst, theater en zijn favoriete medium: film. Meer nog dan om zijn werk was hij bekend om zijn opmerkelijke leven en bijzondere persoonlijkheid. Hij verkeerde in het gezelschap van beroemdheden als Sergei Diaghilev, Pablo Picasso, Elsa Schiaparelli, Coco Chanel en Edith Piaf, en raakte geregeld in opspraak vanwege zijn homoseksualiteit en drugsgebruik. Wie was deze opmerkelijke man? 

Metamorphosis

Het Design Museum Den Bosch toont het eerste retrospectief van Cocteau’s oevre in Nederland: Jean Cocteau – Metamorphosis. In de tentoonstelling wordt duidelijk dat Cocteau als kunstenaar een alleskunner is. Hij is actief als decorontwerper, schilder, tekenaar, filmer en schrijver. Cocteau was met zijn werk een voorloper van de multidisciplinaire praktijken van hedendaagse ontwerpers en kunstenaars.

De tentoonstellingwerpt licht op zijn voortdurende gedaanteverwisselingen en zijn zoektocht naar een eigen identiteit. Cocteau bleef zijn stijl ontwikkelen en uitte zich in de meest diverse media. Rode draad in zijn werk was ‘het drama van de eenzaamheid en de pogingen van de mens die te overwinnen’. Voor het eerst worden de keramiek en sieraden van Cocteau uit de collectie van Design Museum Den Bosch in de context van zijn totale werk gepresenteerd.

Zijn werk is een zelfportret

Tekenen ligt voor Cocteau heel dicht bij schrijven – en omgekeerd. ‘Kort, hard en met weinig woorden recht in de roos schieten,’ is zijn devies. Het bekendst is hij om zijn heldere lijntekeningen. Daarin nemen portretten - vooral zelfportretten -  de voornaamste plaats in. 

Cocteau is gefascineerd door het oog, dat voor hem een doorgangspoort is. Soms krijgen de ogen die hij tekent de vorm van een vis: symbool van het bevragen van de ziel. Al zijn werk noemt hij een zelfportret. Dat geldt ook voor de portretten die hij tekent van vrienden, tijdgenoten, beroemde voorgangers en mythologische figuren: personages waaraan hij zichzelf op verschillende manieren relateert. 

Een onderdompeling in een baar goud

Karakteristiek voor Cocteau’s beeldende werk is het grafische karakter. De elegante lijn is allesbepalend. Dit geldt zeker ook voor zijn sieraden; het zijn eigenlijk tekeningen in goud. Hij maakte zijn eerste sieraden in de jaren dertig voor couturiers als Coco Chanel en Elsa Schiaparelli. De bekende broche in de vorm van een oog met traan is daar een voorbeeld van. 

Jean Cocteau, broche voor Elsa Schiaparelli, 1952, collectie Design Museum Den Bosch

Vanaf 1957 maakte hij sieraden van witte of rode klei, waarin hij lijntekeningen in contrasterende kleuren maakte van favoriete thema's als faunen, dubbele gezichten en klassieke goden. 

De meeste sieraadontwerpen ontstaan echter rond 1962 en worden op basis van tekeningen van Cocteau in oplage uitgevoerd door Parijse goudsmid François Hugo. In goud uitgevoerd krijgen de ontwerpen als vanzelf meer allure; heroïsch en glorieus. Sommige sieraden zijn uit 23-karaats goud vervaardigd, de meer grafische in 18-karaat. Cocteau was er ingenomen met het resultaat dat hij vergeleek met een ‘onderdompeling in een baar goud’.

Erotiek is een van de belangrijkste drijvende krachten achter Cocteau’s oeuvre. Het valt samen met zijn verlangen naar intensiteit en het vinden van ‘het ware’ (in tegenstelling tot ‘de waarheid’). In de erotiek vindt de ontmoeting met de ander plaats op het diepste en intiemste niveau, met eenwording als hoogste doel. Het ‘dubbelgezicht’ is – zeker in zijn sieraadontwerpen – een terugkerend motief: het drukt zijn verlangen naar die ontmoeting uit. Ook verwijst het naar Cocteau’s favoriete mythe: die van Orpheus. 

Jean Cocteau, hanger Monsieur Abeille, ca. 1960, collectie Design Museum Den Bosch

Bij deze hanger wordt echter nog een extra betekenislaag gesuggereerd door de titel; Monsieur Abeille (Meneer de Bij). Zien we in de verbindende strepen en de spitse punt onderdaan nu opeens ook iets van dit vlijtige insect terug? Cocteau blijft ons bespelen!

De tentoonstelling Jean Cocteau – Metamorphosis is nog tot 10 maart te zin in het Design Museum Den Bosch.