Borduren in Nederland: Hobby of Haute Couture?

Het zal de meeste mensen niet ontgaan zijn dat er al een aantal jaren - gelukkig - een grote revival is van de ambachten. Lag de focus op de catwalk eerst voornamelijk op het conceptuele, wordt door designers nu weer dankbaar gebruik gemaakt van het echte vakmanschap; ambacht is zeker niet meer suf en ouderwets

We zijn massaal aan het breien, weven, macrameeën, haken, punchen, naaien en natúúrlijk borduren geslagen en delen vol trots de resultaten op social media. Een groot aanbod aan creatieve workshops brengt tegelijkertijd een sociaal aspect met zich mee; samen creëren in plaats van alleen. De herwaardering voor handwerk zorgt ook voor een opmars van gerelateerde events en fijne op handwerk gerichte merken. Denk aan het Creative Life event, de Swan market, magazines als Koel magazine en Textiel plus, en merken als Jupe by Jackie borduurwerk en We are knitters.

Bron: KOEL Magazine en TxP (Textiel Plus).

Lekker knutselen

Maar hoe zit het vandaag de dag in Nederland eigenlijk met onze waardering voor mijn favoriet, borduren? Want we ‘do it your self-en’ er wel met z’n allen op los maar ik merk dat er altijd nog een beetje verbaasd wordt gereageerd wanneer ik vertel dat ik professioneel borduurkunstenaar ben. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Engeland en Frankrijk, heb ik het gevoel dat borduren in Nederland minder als vakmanschap wordt beschouwd.

Hoewel er in bovenstaande landen een overvloed aan keuzes is als je je bij een gilde wilt aansluiten of een kwaliteitsopleiding wilt volgen, is iets soortgelijks in ons land maar mondjesmaat te vinden. Bovendien zijn de cursussen die hier worden aangeboden vaak meer gericht op een vriendinnendagje of een vrijgezellenfeest. Creatieve events zijn ook vaak meer gericht op betaalbare producten dan op vakmanschap laat staan haute couture.

Zou het in onze volksaard liggen dat er weinig grote haute couture huizen zijn en dat borduren, uitzonderingen daargelaten, niet onder vakmanschap valt maar gezien wordt als een leuk tijdverdrijf?

Als borduurster ben ik benieuwd naar waar deze vernieuwde interesse voor een techniek als borduren vandaan komt. Het blijkt namelijk niet alleen een ontspannende tegenhanger van de vele uren schermtijd op onze smartphones te zijn; we zijn ons ook meer bewust dat als je iets maakt met je eigen handen, dat een trots en voldaan gevoel geeft. “Kijk, ik borduurde dit helemaal zelf!”

Ambacht=Vakmanschap

De generaties vrouwen voor mij kregen op de huishoudschool nog echt handwerk lessen en de merklap met alle steken die je maakte was een bewijs van kunde en vakmanschap. Mijn oma, geboren in 1917, leerde handwerken op school maar kreeg het ook door van haar moeder. Oma gaf het weer door aan mijn moeder en ook ik kon op jonge leeftijd al naaien en breien.

Tegenwoordig is het bijna een rariteit om te leren handwerken in tegenstelling tot mijn oma en de vele generaties vrouwen voor haar. Dit heeft natuurlijk veel te maken met de veranderde rol van vrouwen. Handwerken en herstelwerk voor de vrouw des huizes was standaard onderdeel van haar werkzaamheden. Het waren daarom vaardigheden waar ze de rest van haar leven profijt van had.

Dat je het weet: de getoonde merklappen kunnen nu tussen de €5000 en €6000,- waard zijn!

Nederlandse merklappen uit 1772-1773. Bron boek: Samplers, how to compare and value van Stephen & Carol Huber 2002.

Hoe anders kijkt men tegen handwerk aan bij de grote modehuizen. De mensen die achter de schermen met de hand de mooiste creaties borduren worden gerespecteerd om hun vakmanschap en kunde. Het is niet voor niks dat een modehuis als Chanel heel veel ambachtsateliers waaronder Ecole Lesage (daar studeer ik nu zelf) en Montex (beide borduurateliers) heeft opgekocht om de kennis te behouden.

Ecole Lesage Parijs niveau: Le Michonet.

Trailblazers

Maar wat te denken van onder andere Jan Taminiau, Ronald van der Kemp, Iris van Herpen en nieuwkomers Zyanya Keizer of Tos Gallery? We vergeten bijna dat ze Nederlands zijn, maar zij bewijzen dat ontwerpen met borduurwerk vernieuwend, van nu en het allerhoogste niveau kunnen zijn. Helaas wordt er wel veel van dit borduurwerk uitbesteed aan India omdat het arbeidsloon daar stukken lager ligt. De hernieuwde aandacht voor borduren zien we niet alleen terug bij de Nederlandse modehuizen, ook musea besteden gelukkig meer aandacht aan het borduur vak en richten exposities in voor ontwerpers als Dior, Thierry Mugler en Jan Taminiau.

Overzichtstentoonstelling Jan Taminiau. Bron: Centraal Museum.

Nu vind ik zelf eigenlijk dat borduren en handvaardigheid les in het algemeen weer in het standaard lespakket van basisonderwijs, modevakscholen en verwante opleidingen, moet terugkeren. Zeker voor de nieuwe generatie die zich zo interesseert in duurzaamheid zouden zulke lessen geschikt zijn. Hoe mooi zou het zijn als die generatie, naast digitaal handig zijn, ook de vaardigheden heeft om de mooiste dingen met hun eigen handen te gaan creëren?

Als zij het dan weer doorgeven aan de volgende generatie en zo verder dan zouden we zo maar een land met een rijkere borduurtraditie kunnen worden!