Het Mexicaanse borduurrijk

De bevolking van Mexico bestaat uit verschillende regionale culturen, elk met een eigen specifieke textieltraditie. Er zijn echter ook duidelijke overeenkomsten in de regionale tradities, zoals het borduurwerk dat een steeds terugkerend element is in de inheemse kleding van Mexico. Tot de collectie van de Stichting voor Wereldculturen behoren prachtige voorbeelden van  geborduurd textiel die getuigen van dit rijke erfgoed.

De collectie bevat vooral meerdere huipils en een aantal quechquémitl. Een huipil is een mouwloze tuniek, oorspronkelijk gemaakt van katoen, en later ook van wol of zijde, die wordt gedragen als blouse met daaronder een rok. Een quechquémitl is een soort poncho die de schouders bedekt. De draagdoek (servilleta) is een ander typisch kledingstuk waarop men geborduurde motieven kan vinden. Niet alleen vrouwenkleding wordt prachtig versierd, ook mannen pronken met borduursels, vooral op hun broeken en hemden.[1]

Precolumbiaanse tradities en Europese invloeden

De traditie van Mexicaans borduurwerk is zeer oud. Al voordat de conquistadores in  Amerika kwamen, was deze techniek bekend. Thema’s die stammen uit de precolumbiaanse tijden zijn bijvoorbeeld zigzags, lijnen, diamanten en andere geometrische vormen.[2] In de loop van de 16^de eeuw hebben de Spaanse Habsburgers het huidige Mexico toegevoegd aan hun mondiale imperium. Spanjaarden brachten een nieuwe religie en nieuwe gewoontes mee uit Europa. Zo groeide het palet aan motieven en deze zijn vandaag in borduursels terug te herkennen.

Witte quechquémitl met geborduurde bloemmotieven, katoen, 1975, collectie Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen.

Verder is fauna een populair thema. Vooral op de geborduurde kleden is een veelvoud aan dierenfiguren te vinden, van onder andere katten, hanen, herten, bokken, roofdieren, vogels en vlinders. De meeste van de dierenfiguren zijn afkomstig uit de precolumbiaanse iconografie. Paarden zijn echter pas door Europeanen geïntroduceerd, niet alleen in Mexico maar in heel Amerika. De kleuren en silhouetten van deze dieren zijn vaak surrealistisch.

Het borduurwerk doet meer denken aan een sprookjeswereld dan aan een realistische weergave van de fauna. Dit heeft een reden: dieren speelden een belangrijke rol in de Maya-mythologie. In de precolumbiaanse verhalen kunnen dieren spreken en communiceren met mensen, met wie ze hun bovennatuurlijk wijsheid delen.[3] Ook de goden worden voorgesteld als dieren, zoals bij voorbeeld Tohil, de god van de regen die verschijnt in de vorm van een hert.

Kleed met dierenmotieven in verschillende kleuren, katoen, voor 1975, collectie Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen.

Ook florale patronen zijn aanwezig: bloemen en bladen kronkelen in kleurrijke composities. Een van meest fascinerende florale thema’s heeft wederom een religieus karakter: de levensboom. Het is een gestileerde bloempot met bladen en decoratieve takken die symmetrisch aan twee kanten uitsteken. Het concept van de levensboom komt uit precolumbiaanse kosmologie en symboliseert de mythische ‘axis mundi’ die de Aarde met de ondergrondse wereld en de hemel verbindt.

Huipil met het motief van het levensboom, katoen,1944, collectie Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen. 

De herkomst van een ander motief, de adelaar met twee hoofden, is niet helemaal duidelijk. Geborduurde adelaars zijn vaak zeer vereenvoudigd en worden herhaald op een kledingstuk. Er zijn twee interpretaties van deze afbeelding. Volgens de eerste verwijst deze afbeelding naar het wapenschild van Karel I van Habsburg, die koning van Spanje was in de periode van de verovering van Mexico. Het is echter ook mogelijk dat deze adelaar met twee hoofden toch weer van de precolumbiaanse mythologie afkomstig is.

Detail van een huwelijkshuipil met recht onder de halsinsnede het motief van de adelaar met twee hoofden, katoen, fabrieksgaren 1967, collectie Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen.

Samen met Spaanse conquistadores kwamen zendelingen die het katholieke geloof aan de bevolking probeerden over te brengen. Zij zijn hierin grotendeels geslaagd: katholicisme is tegenwoordig een belangrijk onderdeel van de Mexicaanse identiteit. Daarom borduren vrouwen op hun kledingstukken vaak een afbeelding van heilige Maria van Guadalupe. Volgens de traditie is Maria in 1531 aan één van de Azteken verschenen. Een legende vertelt dat ze aan deze man bloemen heeft gegeven als het bewijs van haar openbaring. Daarom wordt Maria tussen rozen afgebeeld.

Blouse met afbeelding van de Virgen de Guadalupe, katoen, 1975, collectie Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen.

Met hand en naaimachine

Traditioneel borduurwerk werd met de hand gemaakt, maar al vanaf het einde van de negentiende eeuw werden ook naaimachines gebruikt. Mexicaanse vrouwen gebruikten vroeger vooral een klein model van Singer dat niet meer geproduceerd wordt. Vrouwen erfden deze machines van hun moeders en grootmoeders.[4] Dankzij het vervoer met ezels konden zelfs de meest afgelegen bergdorpen aan het begin van de 20^ste eeuw naaimachines krijgen: zelfs in kleine Mexicaanse dorpen bezit men vandaag de dag een naaimachine. Hoewel dit de vrouwen veel tijd bespaard, houden ze gelukkig niet helemaal op met de handwerken. Ze combineren graag de twee technieken met elkaar.

Witte blouse met rode bloemmotieven, katoen, voor 1975, collectie Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen.

Tussen allerlei steken komen de satijnsteek en kruissteek het meest voor. Daarnaast maken Mexicaanse vrouwen veel gebruik van de visgraatsteek, de kettingsteek en de rijgsteek.

Er zijn verschillende soorten van de kruissteek. Soms vormen de steken lusjes die op de stof liggen en daardoor ontstaan er kleine tapijtjes. Op die manier zijn de patronen helemaal opgevuld en maken ze een stevige indruk. Mexicaanse vrouwen trimmen eerst de stof en vervolgens maken ze hem vast in een vierkante omlijsting. Daarnaast vasten ze op de top van de stof een papierblad met motief gedrukt in kleine gaatjes. Door deze gaatjes wordt het kalkpoeder op de stof gedrukt.[5]

Quechquémitl versierd met motieven van bloemen en dieren (detail), katoen, wol, 1975, collectie Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen.

In de kast van Frida Kahlo

Mexicaanse traditionele kleding associëren wij vaak met de wereldberoemde kunstenaar Frida Kahlo (1907-1954). Al vanaf de jaren ’20 combineerde ze kledingstukken van verschillende afkomst in haar eigen, unieke, eclectische stijl. Met Mexicaanse kostuums wilde ze haar nationale identiteit uitdrukken.[6]

Kahlo droeg vooral de kleding van de regio Tehuantepec Isthemus in het Zuidoosten van Mexico. Het borduursel van deze regio wordt gekarakteriseerd door rijke bloemmotieven. Zij droeg daarnaast traditionele kledingstukken van andere regio’s van Mexico, en zelfs uit Guatemala, uit Europa en China. Uit haar collectie blijkt dat ze van handgemaakte kledingstukken hield, maar in haar kast bevonden zich natuurlijk ook outfits van industriële productie.

Outfit van Frida Kahlo, via: jeannedepompadour (blogspot).

Sommige outfits van Frida Kahlo kennen wij van haar zelfportretten. Aan het begin van de 21^ste eeuw is haar complete  garderobe van 300 kledingstukken en accessoires voor de eerste keer openbaar gemaakt. In 2013 vond de tentoonstelling “Appearances Can Be Deceiving: Frida Kahlo’s Wardrobe” plaats in het Frida Kahlo Museum in Mexico City.

Kledingstukken van Frida Kahlo tentoongesteld in het Frida Kahlo Museum in Mexico City, via Caro Sol (Pinterest).

Huipils, fabriekskatoen, 1950 en 1960, collectie Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen.

In de collectie van Stichting Nationaal Museum voor Wereldculturen bevinden zich objecten die sterk lijken op sommige kledingstukken die ooit door Frida Kahlo werden gedragen. Bijvoorbeeld: de rode huipil komt uit de regio Tehuantepec en de witte uit de regio Huautla.

Mexicaanse borduursel op de catwalk

Sommige hedendaagse modeontwerpers gebruiken de traditie van Mexicaanse borduursels als inspiratiebron. Dit geldt onder anderen voor de Mexicaanse tweelingzussen Paulina en Malinali Fosado, en ontwerper Armando Mafud.

Armando Mafud komt uit de regio Oaxaca en al dertig jaar houdt hij zich bezig met modeontwerpen. Hij vindt zijn inspiratie in de Mexicaanse kunst en cultuur. Onder andere interesseert zich Mafud in de schilderkunst van Frida Kahlo en haar man Diego Rivera en vanzelfsprekend in de sterke traditie van de Mexicaanse borduurwerk.

Armando Mafud, Mexican Fashion Week, S/S 2009, via: Popsugar.

Maar ook buiten de grenzen biedt dit erfgoed inspiratie. Bijvoorbeeld voor de Japanner Takuko Maeda, die een van zijn collecties baseerde op Mexicaanse textieltradities. En ook voor modehuis Dolce & Gabbana, dat erom bekend staat dat ze graag naar inspiratie in werelderfgoed en textieltradities zoeken, konden deze bijzondere borduursels niet ontbreken in hun ontwerpen.

Het Mexicaanse borduurwerk is vol betekenissen, weerspiegelt de geschiedenis en cultuur van twee continenten. Voor Mexicanen is deze textieltraditie verbonden met nationale identiteit, iets wat Frida Kahlo uitdrukte met haar traditionele kleding. Deze prachtige borduursels bieden bijzondere esthetische en technische waarden en het is niet verrassend dat ze op internationaal niveau, tussen modeontwerpers, zo veel belangstelling wekken.  

Literatuur

Blum Schevill, Margot, Janet Catherine Berlo en Edward B. Dwyer, Textile Traditions of Mesoamerica and the Andes: An Anthology, University of Texas Press, 2010.

Mejia , Fredy Rodriguez, “Depiction of Animals in the Popol Vuh and Current Mayan Folktales”, Latin American Indian Literatures Journal 26 no 1 Spr 2010, p 1-26.

Olmedo, Carlos Philipps en Claudia Arlinghaus, Fridas Kleider : aus dem Museo Frida Kahlo, Mexico City, 2009.

Sayer, Chloë, Textile from Mexico, University of Washington Press, 2002.