Body Art! Zes redenen waarom je je lichaam versiert
Dat Body Art cultureel bepaald is weten we allemaal. En dat er inmiddels een mondiale body art cultuur is ook. Veel van de inspiratie – of is het toe-eigening? – daarvoor komt uit andere culturen dan de eigen. In het geval van tatoeëren bijvoorbeeld, wordt vaak gedacht dat het afkomstig is uit de Pacific; het woord tatau vindt zijn oorsprong in Polynesische talen. Wikipedia schrijft dat tatoeages in de vroege 19e eeuw vanuit Polynesië naar Europa zijn gebracht door zeelui. Maar lang daarvoor kende Europa al tatoeages.
Body art is niet alleen maar tatoeëren. De huid wordt op vele manieren veranderd, versierd of hervormd. Piercen is eveneens een eeuwenoude vorm, en ook scarificatie – littekens aanbrengen – komt overal ter wereld voor. Het vervormen van lichaamsdelen, zoals bijvoorbeeld in China de voeten, of de schedel in Afrikaanse en Midden-Amerikaanse culturen, kennen hun soortgelijke vorm in Europa. De Hunnen apprecieerden een langgerekte schedel als teken van nobelheid en schoonheid, en ook nu leggen we pasgeboren baby’s geregeld op een andere zij om afplatting van het hoofdje te voorkomen.
Dat er veel manieren zijn om je huid en lijf aan te passen is duidelijk. Maar wat zijn de redenen daarvoor? De ene body art wordt massaal verguisd, terwijl de andere makkelijk aansluiting vindt in de mainstream cultuur. Binnen subculturen wordt daarentegen volop geëxperimenteerd met nieuwe vormen.
1. Eigenzinnig
Leden van die subculturen vinden vaak geen aansluiting met de mainstream. Ze voelen zich anders, gewenst of ongewenst, en uiten dat via hun lichaam. Kleding, haar maar ook huid kunnen helpen de eigen identiteit vorm te geven. Extreme make-up, piercings op bijzondere plekken en onderhuidse implantaten zijn een vorm van expressie.
In Japan bestaat sinds begin jaren ‘90 ganguro, een stijl onder jonge vrouwen, waarmee zij zich verzetten tegen de bestaande normen rondom vrouw-zijn en tegen de beperkingen van masculiene Japanse maatschappij. Kenmerkend is een bruine foundation, licht geverfd haar en veel oogmake-up, haast een omkering van de traditionele geisha make-up van het witte gezicht. Via ganguro-stijl tonen deze meiden hun individuele stijl. Paradoxaal genoeg zijn er genoeg ganguro om te spreken van een subcultuur, zodat het uiterlijk gelijktijdig verwijst naar een groepsidentiteit. Zoals dat meestal gaat met non-mainstream uitingen van identiteit: een unieke groepsidentiteit.
2. Groep
Behalve dat subcultureel lidmaatschap van een groep, wordt de verbondenheid van mensen veelvuldig in de huid verankerd. De Ivoriaanse fotograaf Joana Choumali maakte in West-Afrika een prachtige fotoreeks, Hââbré, the last generation genaamd, waarin ze mensen portretteert met scarificaties in het gezicht. Een oud gebruik in veel Afrikaanse culturen, dat nog op kleine schaal voorkomt, om middels littekens aan te tonen tot welke groep je behoort.
Tot aan het einde van de vorige eeuw waren tatoeages een kenmerk van leden van marginale groepen in Euro-Amerikaanse, Russische en tot vandaag de dag een aantal Aziatische samenlevingen. Verrassend is dan dat ook leden van Europese vorstenhoven tatoeages droegen. Zij stonden toch boven maatschappelijke normen, en konden doen wat ze wilden. Vooral koning George V, kleinzoon van Victoria, staat bekend om zijn tatoeage uit het Verre Oosten. Zijn grootvader overigens, Prins cohort Albert, zou aan de oorsprong staan van de ‘Prince Albert’, een penispiercing. Met die piercing komen we bij een derde, en misschien wel universele reden tot lichaamsversiering.
3. Schoonheid
“Ware schoonheid zit van binnen.” Maar van buiten kunnen we er beter mee pronken, onszelf vormgeven tot wie we hopen te kunnen zijn, of tenminste anderen doen geloven wie we zijn. Kleine voeten, lange halzen, brede heupen, minimale tailles, brede voorhoofden, langgerekte schedels en nekken, grote oorlellen, kromme of juist rechte neuzen. Beauty is in the eye of the beholder, en die beholder is onderdeel van een cultuur die richtlijnen heeft over schoonheid en lelijkheid. Een bijzonder voorbeeld van het denken over schoonheid komt uit Noord-India. Apatani vrouwen stonden van oudsher bekend om hun schoonheid. Vijandige groepen kidnapte hen met grote regelmaat. Het lokale verhaal vertelt dat werd besloten de vrouwen te tatoeëren om dit te voorkomen. Tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw, met de toenemende invloed van het Christendom, verborgen tatoeages en neuspluggen de gezichten.
Waar schoonheid altijd onderdeel is van lichaamsversiering, komen daar vaak nog andere redenen bij. De Maya elite wilden langgerekte voorhoofden, waardoor ze niet alleen mooier werden, maar waaraan ook hun status afgelezen kon worden. In het vroege Europa deden de Hunnen hetzelfde.
De Franse kunstenaar ORLAN gebruikt haar eigen lichaam in haar performatieve kunst om kritiek te leveren op de maatschappij. De maakbaarheid van het lichaam staat daarbij centraal. In een reeks bewerkte fotokunstwerken gaat zij in op culturele stereotypes rondom schoonheidsidealen.
4. Persoonlijk
Behalve schoonheid en de wens de identiteit uit te drukken middels het uiterlijk, zijn persoonlijke ervaringen en eigenschappen vaak ook reden tot lichaamsversiering. Bij een aantal Oceanische culturen worden levensgeschiedenis, karakter, ervaringen en familie vastgelegd middels tatoeages op armen, benen, billen en gezicht. Mensen zetten hun grote liefde voor altijd in hun huid, of ter nagedachtenis aan een dierbare. Ook een favoriete club, celebrity of tekenfilmfiguur krijgt een plek op de huid. Geboortedata, sterftedata, spreuken, citaten en andere teksten bieden steun. In de film Numbered van Uriel Sinai en Dana Doron, legt een kleinzoon aan zijn verontruste grootvader uit waarom hij zijn kampnummer op zijn arm heeft gezet. Een verbinding met een ander via de huid.
5. Show
Maar hoe verklaren we dan die gekken die hun hele lijf vol tatoeëren tot ze eruit als een hagedis of zombie? Lange pinnen en haken door hun huid trekken? Hun tong in twee helften kunnen laten opkrullen? Een oude kermisartiest uit de Verenigde Staten verwoordde het heel duidelijk toen hem dat gevraagd werd: “Did you pay a ticket to come and see me?” “Yes.” “That’s why.” [Vertaling: “Heb je een kaartje betaald om me te komen zien?” “Ja.” “Daarom.”]
6. Spiritualiteit
We kennen de tatoeages van Jezus, Maria of een kruis. Angelina Jolie zorgde voor bekendheid van Thaise tattoos die onder andere bescherming bieden. Tijdens vele festivals die het land India rijk is, worden mensen beschilderd als een godheid en spelen zo een rol in processies en voorstellingen. In Papua Nieuw Guinea krijgen Sepik jongens, bij het bereiken van de juiste leeftijd, littekens in de vorm van krokodillenbeten op hun schouders en rug aangebracht, waardoor de creatie van de wereld verbeeldt wordt in hun volwassenwording. Een rite de passage.
Naast de zes redenen voor lichaamsversiering in deze blog, zijn er nog vele meer. Er zijn meestal ook meerdere redenen tegelijk. In de tentoonstelling Body Art die tot begin 2018 in het Tropenmuseum in Amsterdam staat, zijn deze 6 redenen gekozen om een inkijk te geven in het gebruik van de huid als vormgever en uitdrukkingsmiddel van identiteit.
Deel
Aanvullingen
Vul deze informatie aan of geef een reactie
Reactie