AMMA Jewelry vs. Coster: fijnzinnige juwelen bij een Gelders damesportret

Tegenover het torentje van Rutte vindt aankomend weekend een nieuw cultureel festival plaats: Masterly The Hague. Tussen 20-23 september komen oude meesterwerken in drie historische panden samen met hedendaags Dutch design. Nederlandse kunstenaars, modeontwerpers en designers maakten voor het festival nieuw werk, waarbij zij zich lieten inspireren door Hollandse meesters van weleer.

Eén van de kunstwerken die centraal staat is het Portret van een onbekende dame (1642) van de Arnhemse schilder Hendrick Coster. Dit portret diende als muze voor de Amsterdamse goudsmid Marleen Hengeveld, die onder de naam AMMA Jewelry fijnzinnige juwelen creëert in romantisch minimalistische stijl. Oude edelsmeedtechnieken krijgen daarbij een modern jasje aangemeten, vaak met een bijzondere edelsteen als middelpunt.

Coster, Portret van onbekende dame, 1642, collectie Museum Bredius

Een onbekende muze

Alleen een getraind oog zal opmerken dat Hendrick Coster ook een combinatie van oude techniek en nieuwe vormen maakte, maar dan waarschijnlijk niet helemaal doelbewust. Kunsthistorici noemen het portret van Coster wel eens een beetje ouderwets. De stijve opzet doet hen vermoeden dat Coster niet veel heeft meegekregen van de portretschilderkunst in het westen van Nederland. Daar maakten tijdgenoten als Rembrandt al veel flamboyantere portretten – de stijl van Coster had men rond 1620 achter zich gelaten.

Coster kwam uit de provincie, verklaart men dan, en daar leefden oude stijlen wat langer voort dan in bijvoorbeeld Amsterdam. Maar als we naar het kostuum van de geportretteerde dame kijken, dan blijkt ‘de provincie’ op stijlgebied lang niet zo’n onbereikbare uithoek. Vrouwen die zich rond 1642 door schilders als Rembrandt, Frans Hals en Ferdinand Bol lieten portretteren, zien we in vergelijkbare kleding terug. Misschien dat Amsterdamse tijdgenoten een provinciale draai in de kleding van de onbekende dame zagen – maar twintig jaar achter op de mode liep ze zeker niet.

Rembrandt, Portret van Agatha Bas, 1641, collectie Royal Collection Trust.

De onbekende jongedame – vermoedelijk uit de bovenlaag van de Gelderse samenleving – draagt een zwarte zijden japon met fijne ingeweven motiefjes, gegarneerd met zwart kant. Het contrasterende borststuk schittert door het gouddraad dat erin verwerkt is, en valt bovendien in het oog door de zwarte kruislingse garnering met knoopjes. De hals van de dame wordt bedekt door een brede schouderkraag met kloskant. Drie goudkleurige strikken en natuurlijk de juwelen maken haar portret compleet: strengen parels door het kapsel en om de hals, een gouden hanger aan een geknoopt zwart kettinkje om de bleke teint goed te doen uitkomen, en een enkele oorhanger in het rechteroor – het linker exemplaar is vermoedelijk om artistieke redenen weggelaten.

Juwelen uit de Jordaan

Anderhalve week voor de opening van Masterly mag ik een kijkje nemen in het atelier van AMMA Jewelry, om te zien met welke nieuwe juwelen de dame van Coster zich komend weekend rijk mag rekenen. Dat zijn maar liefst drie vitrines vol. De voorbereidingen blijken dan ook nog in volle gang. Sommige juwelen zijn al klaar voor vertrek, anderen liggen nog bij de edelsteenzetter, die de stenen vakkundig monteert zodat ze goed op hun plaats blijven zitten. Geen lichte verantwoordelijkheid: de edelstenen waar Marleen Hengeveld mee werkt zijn bijzonder van kleur en vorm, waardoor een vervangend exemplaar vaak niet één-twee-drie te vinden is.

Oorhangers 'Amour en Cage', gefacetteerde zwarte Tahitiparel, geelgoud, AMMA Jewelry

Het portret van Coster en de juwelen van AMMA Jewelry worden straks in de ‘Kantkamer’ in Museum Bredius geëxposeerd. Waar de kanten kraag één van de eyecatchers van Costers portret is, vallen de juwelen van AMMA Jewelry direct op door hun fijne filigrainwerk – één van de redenen waarom Masterly de twee gekoppeld heeft. Filigrain wordt wel eens het ‘naaldkant van de edelsmeedkunst’ genoemd. Deze decoratieve techniek, waarbij lange draden van edelmetaal tot delicate patronen gesmeed worden, wordt al meer dan 5000 jaar beoefend over de hele wereld.

Ring 'No. 7', geelgoud met diamant', AMMA Jewelry

Filigrain past goed bij Marleens oog voor detail en voorliefde voor oude technieken. Veel van haar ontwerpen worden in eerste instantie tweedimensionaal uitgewerkt, en pas nadat het ornament voltooid is in vorm gebracht. Dat is bijvoorbeeld goed te zien in een brede gouden filigrainring met een geel getinte diamant, waarin de oplettende kijker aan de zijkant de contouren van een Chinese vaas kan herkennen. Deze ring is gelijk een mooie illustratie van het maatwerk dat achter de juwelen schuilgaat. Even een maatje groter of kleiner maken gaat niet: voor elke ringmaat moet het ontwerp aangepast en opnieuw uitgevoerd worden, anders gaat het patroon verloren.

Kleur en vorm

Kleur en vorm waren de twee belangrijkste uitgangspunten voor de juwelen die Marleen bij het portret van Coster maakte. Op Masterly zal zij naast zes à zeven nieuwe creaties ook enkele reeds bestaande ontwerpen tonen die mooi bij het portret aansluiten. Zo ligt er voor de onbekende dame van Coster alvast een snoer van goudkleurige zoutzeeparels met een geelgouden vlindersluiting klaar. Die sluiting lijkt een knipoog naar de gouden strikken op het kostuum van de dame, maar dat is toeval. Het ontwerp kwam al voor de eerste kennismaking met het portret tot stand, en laat zich voor de gelegenheid mooi combineren.

Collier, goudkleurige parels met gouden vlindersluiting met diamant, AMMA Jewelry

De combinatie van een strak kader met een decoratieve invulling zien we zowel in het schilderij als in de juwelen terug. Voor een oud schilderij heeft Costers dame een betrekkelijk sobere lijst – geen gouden barokgevaarte, maar een rechthoekig frame van zwart hout met een smalle vergulde binnenrand. Ook Marleens juwelen hebben over het algemeen strakke contouren. Zoals schilderijen door hun lijst omsloten worden, steekt het decoratieve filigrainwerk in de juwelen nooit buiten die kaders uit - het ornament ontstaat juist daarbinnen. Een opvallend ontwerp in deze context is ook de platte vierkante ring met een opstaand kader ingevuld met filigrain, die als een schilderijlijstje om de vinger wordt geschoven.

Ring 'No. 6', geelgoud, AMMA Jewelry

Wat het kleurgebruik betreft valt de harmonie tussen het portret van Coster en de juwelen van AMMA Jewelry op. Er zijn natuurlijk heel wat kanten kragen op zeventiende-eeuwse portretten te vinden, maar juist het kleurgebruik van Coster harmonieert mooi met het werk van Marleen. Zwarte diamant en parels vallen samen met de japon, licht getinte diamant met de kanten kraag, en het geelgoud sluit aan op de strikgarneringen en het blonde haar van de dame. De meeste AMMA-juwelen bevatten slechts een enkele, bijzondere kleursteen, die vaak het uitgangspunt voor het ontwerp vormt. Terugkerend fenomeen is hierbij het roosslijpsel – een antieke slijpvorm die rond 1900 zeer geliefd was. Ook daarin is een voorliefde voor oude technieken terug te zien.

Masterly

Een prachtige schat aan juwelen dus, waar de dame van Coster zich ongetwijfeld graag mee getooid zou hebben. Wie komend weekend niet in de gelegenheid is naar Den Haag af te reizen, zou toch eens in de kleine straatjes van de Amsterdamse Jordaan op zoek moeten gaan naar het atelier van AMMA Jewelry. Met een beetje geluk zie je door de etalageruiten, die een doorkijkje bieden naar de werkplaats, zelfs hoe een nieuw juweel tot stand komt.

Zie ook: Masterly The Hague