Modemuze X Volkskrant: Houten schoenen

In samenwerking met de Volkskrant publiceert Modemuze elke week een themapagina die aansluit bij het artikel 'Voorlopers' van Wieteke van Zeil uit de zaterdageditie van de krant. In 'Voorlopers' worden hedendaagse modeverschijnselen besproken met een link naar het verleden. Dit keer is het thema: houten schoenen.

Houten klompen werden beschouwd als werkschoenen, alleen geschikt voor de armen, maar in de 20^e eeuw lieten klompen, plateauschoenen en sleehakken dit imago achter zich.

Klompen

De klomp is een schoen die gemaakt is van hardhout. Traditioneel was het een werkschoen en er bestaan twee basistypen. De Nederlandse klomp is gewoon een stuk hout dat is uitgehold en bewerkt volgens de contouren van de voet. Het ontwerp is in 600 jaar weinig veranderd. De Engelse klomp is een variant op de Nederlandse met een gemodelleerde zool waarop een bovenleer is vastgespijkers, dat meestal van leer is, maar ook raffia, canvas en andere soorten stof worden gebruikt.

Vaak ging het klompenmakersvak over van vader op zoon. Er waren toen ook wel patroons die enkel weesjongens een vak leerden. De meesten van hen werden echter schilder of timmerman, en maar weinig klompenmaker.

Na 1890 loopt de verkoop van klompen sterk terug. De opkomende schoenenindustrie – die de leren schoen als goedkoop massaproduct gaat vervaardigen – is hiervan de oorzaak.

Met het uitbreken van de eerste Wereldoorlog in 1914 breken er voor de klompenmakers gunstige tijden aan. Door de schaarste aan leren schoenen en het vrijwel tot stilstand komen van de Belgische klompeninvoer, trekt de klompenverkoop sterk aan. Vele klompenbedrijven beleven een periode van bloei. De prijs van klompen stijgt en om de nood te lenigen besluit de Tweede Kamer klompenbonnen te verstrekken.

Klompendans

De klompendans is een volksdans ontstaan in Nederland. Hij wordt vaak op polkamuziek uitgevoerd in de vorm van een paardans in de groep. Als evenement werd de klompendans aan het begin van de 20^e eeuw populair. Klompendansgezelschappen traden aan het eind van de 19^e eeuw op in muziekzalen in Noord-Engeland.

Charlie Chaplin kreeg een van zijn eerste kansen toen hij in 1896 bij het gezelschap van J.W. Jackson kwam, de Eight Lancashire Lads genaamd. Deze gezelschappen gingen ook naar de VS, waar de klompendans al gauw in tapdansen veranderde. De originele tapdansschoenen waren een soort klomp en de metalen plaatjes werden pas later op de zool gezet.

Trippen en/of patins

Dit zijn overschoenen met houten, leren of kurken zolen met leren banden. In de hoge middeleeuwen en renaissance (ca. 1000-1550) beschermden patins (ofwel trippen) de voeten en schoenen voor de modderige straten. Patins is nog altijd het Franse woord voor schaatsen.

Chopines

In de Renaissance werden de italiaanse chopines gedragen: een schoen die op een absurd hoge cilinder van hout (meestal tussen de 15 en 42 centimeter) werden gezet. De chopine had vaak een gewelfde zool, zodat de hak hoger was dan de neus.

Voor dames van aanzien was het de manier om optimaal te pronken met jurken, geweven van zilverdraad. De steltschoen gold als een statussymbool en was bekleed met leer, zijde of fluweel en bezet met juwelen. Deze schijnen al gedragen te zijn door Catharina de’Medici, koningin van Frankrijk.

Venetiaanse chopines uit de 16^e eeuw voor aristocratische dames stegen tot een ongekende hoogte van 75 centimeter. Vrouwen moesten zich ondersteund door twee dienstmeisjes voortbewegen. In 1430 kwam er een wet in Venetië die de chopine verbood, maar niets kon de verspreiding van deze mode verhinderen.

De wankelende mode verspreidde zich tot de achttiende eeuw door heel Europa. In Spanje werden de kurken chopines zo populair dat ‘kurkschaarste’ ontstond. Een variant op de Italiaanse chopine was de lagere zoccolo (klomp).

In Hamlet schrijft Shakespeare: “Your ladyship is nearer to heaven than when I saw you last by the altitude of a chopine” (vertaling: “Mevrouw, toen ik u de laatste keer zag, was u dichter bij de hemel door de hoogte van uw chopine.”)

Nalins of kapkap

Vanaf de zestiende tot de twintigste eeuw droegen rijke vrouwen van Istanbul tot Caïro houten plateaus, ingelegd met parelmoer. De staketsels (nalins in het Turks, qabaqib in het Arabisch) varieerden in hoogte van een paar tot 20 centimeter, en werden in het badhuis gedragen, als bescherming tegen de verwarmde vloer.

De hoge houten kapkap werd gedragen in Libanon door haremvrouwen met huisarrest.

Galoches

Een galoche is een houten instapschoen met leren riemen. In de achttiende eeuw werden deze net als patins en trippen door vrouwen als overschoenen gedragen.

Zweedse muilen

In het begin van de jaren 1970 waren schoenen met blokhakken en dikke plateauzolen in de mode. Vanaf het midden van de jaren 1970 werden de schoenen weer sierlijker met puntige neuzen en hoge hakken.

Ook door mannen werd de Zweedse muil gedragen, vaak onder een spijkerbroek en meestal door hippies. De sandaal van Scholl was populair in de jaren 1960 en 1970. Hij had een houten zool in de vorm van een voet en werd op zijn plaats gehouden door een verstelbare, leren band.

Woodies

In de jaren 1980 geniet schoenenontwerper Jan Jansen internationale bekendheid. Hij werkt in die tijd onder andere voor Dior, Jourdan en Bally. In 1988 werd zelfs in Parijs een Jan Jansen boutique geopend. In 1970 ontwierp hij de ‘woodies’, houten klompachtige schoenen, die toen veel succes hadden.

Sommige van zijn vroegere schoenontwerpen ogen ook nu nog verbazend modieus. Die zouden dus best in de recycling kunnen. Dat probeerde Jansen in 2000 met de houten klompschoen uit 1969. Van deze 'Woody' verkocht hij toentertijd meer dan 100.000 paar. In kopievorm zijn er zelfs meer dan 600.000 paar van verkocht.

In 1972 ontwierp Jan Jansen de Rattan: een ‘open’ platformzool, een constructie van hout en bamboe, geïnspireerd op het geraamte van een rotan stoel. De Rattan werd in 2009 geïmiteerd door Prada.