De klepbroek

Oorspronkelijk werd de klepbroek enkel door mannen gedragen. De broek met klep werd in de achttiende eeuw in Frankrijk ontwikkeld voor verschillende maritieme beroepen. Essentieel was dat het kledingstuk geen uitsteeksels had, want daar konden touwen aan blijven hangen. Vandaar dat ook de matrozenbroek de herkenbare klep aan de voorkant heeft. Een andere theorie is dat de klepbroek ontstaan zou zijn doordat het vest in de loop der tijd korter was geworden, waardoor de sluiting van de broek zichtbaar werd. Om deze te verbergen zou de klep zijn uitgevonden. Naast zijn functie als sluiting kon de klep ook dienstdoen als schuilplaats voor de beurs die tussen de broeksband en de klep opgeborgen kon worden.

Kniebroek

Broeken markeerden vroeger niet alleen het verschil tussen mannen en vrouwen, maar ook verschillen in stand. In de zeventiende en achttiende eeuw droeg ‘de gewone man’ een broek met wijde pijpen. Rijke heren droegen sinds de tweede helft van de zeventiende eeuw een kniebroek, ook wel culotte genoemd. Deze kniebroek had middenvoor een splitsluiting die rond 1700 werd vervangen door de klep. Dit kon een klep zijn over de gehele breedte van de broek óf een kleine klep in het midden van de broek. Een minder voorkomende manier om de broek te sluiten was door middel van een verticale opening in het midden, die met knopen en een flapje aan de binnenkant van de broek gesloten kon worden: de voorloper van de gulp (zie tekening c op afbeelding 'Broeksluitingen').

Pantalon

In de tweede helft van de achttiende eeuw werden de kniebroeken erg nauwsluitend. Het meest geliefd was een klepbroek met een kleine klep. Les Incroyables droegen aan het einde van de achttiende eeuw graag een strakke kniebroek met loshangende gekleurde linten bij de zoom of met versierde biezen. Niet veel later bracht de Franse revolutie een ommekeer in de herenkleding: de broeken werden langer, omdat een korte kniebroek werd geassocieerd met het Ancien Régime. Deze pantalons waren ontleend aan de matrozenbroek en werden gedragen door de revolutionairen. De adel en de conservatieven hielden het bij de oude culotte. De revolutionairen werden daarom ‘sansculottes’ genoemd. Vanaf de achttiende eeuw werden de pantalons steeds getailleerder. Vanwege de strakheid van het ontwerp was het zitvlak van de broek ruimvallend, zodat de man toch eenvoudig op kon staan vanuit een zittende houding.

Rond de eeuwwisseling naar de negentiende eeuw hadden alle mannenbroeken een klep aan de voorkant. Deze klepbroeken werden zonder riem gedragen: broeken werden op hun plaats gehouden door een strak gilet of vest en bretels. De pantalons waren in die tijd vaak gemaakt van wol, linnen, katoen of zelfs zeemleer. Een strakke broek met een rijgsluiting aan de achterkant en een klep van voren was lange tijd het ideale model. Leden van de infanterie droegen in tegenstelling tot de gewone man pantalons met zeer grote kleppen. In het jaar 1842 verschenen de eerste pantalons met een gulp. Desondanks zou de klepbroek nog lange tijd populair blijven.

Klederdracht

In de negentiende eeuw, toen de stedelingen al in lange broeken liepen, gingen de Zeeuwse landheren de kniebroek dragen die in de achttiende eeuw in de mode was geweest. Deze was voorzien van een klep. De ouderwetse dragers van de klepbroek werden spottend ‘klepbroekiaan’ genoemd. De knoopjes aan de onderkant van de kniebroek toonden de liefdesstatus van deze mannen. Vrijgezellen lieten hun knoopjes open. Eenmaal getrouwd gingen de knoopjes dicht. Vanaf 1850 werd de klepbroek onderdeel van de Axelse klederdracht, gedragen in het zuiden van Zeeland. Net als in de rest van Nederland droegen de Zeeuwen daarop klepstukken, twee grote zilveren knopen die aan de achterkant zijn verbonden met een schakel, en broekstukken, de vastgenaaide knopen die de klep sluiten aan de zijkant. Aanvankelijk werden de klepstukken van munten gemaakt. Wie geen geld had, droeg eenvoudige knopen van hout of tin.

Matrozenbroek

Na 1850 werd de kniebroek met klep nog veel gedragen, vooral tijdens ceremoniële evenementen. Voor kinderen werd in de tweede helft van de negentiende eeuw een lange klepbroek populair als onderdeel van het matrozenpakje. Vanaf de jaren 30 werd ook de vrouwenmode beïnvloed door maritieme uniformen. Geliefd was de matrozenbroek met hoge taille en wijde pijpen. Deze had twee rijen sierknopen en een klep die niet daadwerkelijk geopend kond worden. In de jaren 70 kreeg de matrozenbroek – nadat deze even uit beeld was verdwenen – een opleving. Ook in het voorjaar van 2015 maakte de matrozenbroek een comeback onder de naam sailor pants. De klepbroek komen we vandaag de dag nog tegen als onderdeel van de Beierse klederdracht. En de lederhose met klepsluiting, daarin flaneren nog altijd graag mannen uit Zuid-Duitsland en Tirol.

Dit onderzoek is tot stand gekomen in samenwerking met Modemuze, mode ABC en het Amsterdam Museum.

Literatuur

Boucher, F. Histoire du costume en Occident de l'Antiquité à nos jours. Parijs: Flammarion, 1965, pp. 431-432.

Byvanck, V. en Leijnse, K. Zeelander Collectie. Middelburg: Zeeuws Museum, 2007, p. 26

Cunnington, C.W. Handbook of English Costume in the Eighteenth Century. Londen: Faber and Faber, 1972, pp. 70, 211.

De Geïntegreerde Taalbank.

Hohé, M. en Montijn, I. Romantische mode: Mr. Darcy meets Eline Vere. Amsterdam: Waanders Uitgevers, 2014, pp. 67-68.

Leloir, M. Dictionnaire du costume. Parijs : Gründ, 1951, pp. 264-265.

Livestro-Nieuwenhuis, F. Nationale Kleederdrachten. Zutphen: Terra, 1987, p. 22.

“Foto klepbroek met broekstukken, Urk.” Nederlands Openluchtmuseum. Openluchtmuseum.nl/ontdek-het-museum/collectie-voorwerpen/streekdracht/foto-klepbroek-met-broekstukken-urk. Web. 13 januari 2016.

“Paar klepstukken, Zeeuwse mannenstreekdracht.” Zeeuws Museum. Zeeuwsmuseum.nl/museum/collectie/database/object-type/object-type-detail/paar-klepstukken-zeeuwse-mannenstreekdracht. Web. 13 januari 2016.