Zilveren kledingspeld

Kledingspeld met een hanger in de vorm van een gestileerde hand, vervaardigd door zilversmid Abdallah ben Ahmed. Het vervaardigen van zilveren sieraden was van oudsher een ambacht dat in Marokko door joden werd uitgeoefend. In de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw emigreerden vrijwel alle joodse zilversmeden naar Israël. Het ambacht werd door moslims overgenomen, maar doordat zij de technieken niet kenden duurde het een aantal decennia voordat zij de kwaliteit van de oude sieraden konden evenaren. Deze kledingspeld is hier getuige van. Centraal op het amulethangertje zijn twee mihrabs gegraveerd met daar tussenin een handje van Fatima. De mihrab is de nis die in moskeeën de gebedsrichting (qibla) naar Mekka aangeeft. Zowel de amulethanger als het handje van Fatima hebben een magische en religieuze betekenis en bieden bescherming tegen het kwaad. Boven de amulethanger is een ornament in de vorm van een kruis aangebracht. Het kruis is een bekend motief in Berbersieraden en andere voorwerpen en wordt met name gebruikt door de Touaregs in de Sahara. Vaak wordt een verband gelegd tussen het kruis en de letter 'T' in het Tifinagh schrift. Het Tifinagh is het oude schrift van de Berbers. Kledingspelden (fibulae) hebben zowel een gebruiks- als een sierfunctie. Ze werden door Berbervrouwen gebruikt om wikkeldoeken vast te binden. Daarnaast waren ze onderdeel van de borstsieraden die vrouwen bij feesten en andere bijzondere gelegenheden droegen. Fibulae werden vaak als paar gedragen, de twee spelden werden dan door een ketting verbonden. Deze manier van dragen vereist een zekere precisie, namelijk dat iedere speld precies op schouderhoogte wordt vastgemaakt terwijl de ketting ter hoogte van de buik hangt. De schakelketting, sinselt of asherrab (Berber) genaamd, kan eenvoudig zijn, maar is ook vaak voorzien van een bolvormig hangertje dat versierd is met (edel)stenen of andere ornamenten of een versierde amulet. Fibulae kunnen ook zonder ketting, los van elkaar, gedragen worden. Dit is het geval met onderhavige speld. Fibulae zijn er in diverse vormen, de meest voorkomende vormen zijn: driehoek, ruit of cirkel. Met name de driehoekvormige fibula wordt tegenwoordig (vanaf eind jaren zestig en begin jaren zeventig) als symbool voor de Berberidentiteit gebruikt. Het embleem van de driehoekvormige fibula vindt men terug in diverse uitingen van kunst en cultuur en tijdens manifestaties. De traditie in Marokko wil dat sieraden van generatie op generatie, van moeder op dochter worden overerfd. De toekomstige bruid krijgt in haar uitzet bijna altijd een fibula. Naast de gebruiks- en sierfunctie dienen deze sieraden nog een ander, economisch, doel. Men bewaart ze om in situaties van financiele nood te kunnen verkopen of te ruilen. Sieraden hebben ook een communicatieve waarde en kunnen bepaalde boodschappen overbrengen. Een sieraad is bijvoorbeeld een teken van liefde. Een vrouw die een fibula, armband, oorring of een khamsa (handje) van zilver draagt, laat haar verbondenheid met haar tradities en afkomst zien. Tot de sieraden waaraan vrouwen een bijzondere waarde hechten behoren de fibulae en khamsa's (handjes). Deze sieraden hebben vaak een magische betekenis gekregen en behoren tot de meest gebruikte sieraden. Vervaardiging De speld is in vorm gegoten door zilver te smelten in een smeltkroes en vervolgens in een vorm te gieten en in koud water af te koelen. De uitgediepte delen worden opgevuld met een zwarte stof. Deze stof is gemaakt van hars van de jeneverbesboom (taqqa). De ringetjes zijn van getrokken draad gemaakt door met een hamer op een staaf te slaan totdat dit een dunne draad is geworden. De motieven worden met een hamer en burijn gegraveerd. Het plaatje (amulethanger) is in een mal gevormd en de randen zijn met een schaar bijgeknipt. Vervolgens werden de reliefpatronen met hamer en graveernaald op een houten aambeeld gegraveerd. Ondanks verschillen in vorm, omvang en versiering is het vervaardigingsprocedé van fibulae in de Amazighgebieden bijna identiek. Nadat het zilver (ruw zilver of gebruikte sieraden en/of muntstukken) in een smeltkroes gesmolten is, wordt het in een tweedelige gietvorm gegoten waarin de afdruk van de speld op nat zand gemaakt is. Vervolgens worden de twee stukken van de gietvorm van elkaar verwijderd en de gevormde speld hieruit gehaald. De ringen van de fibulae zijn uit draad getrokken. Metaal wordt gesmolten en in staafvormig gegoten, vervolgens wordt het met een hamer geslagen tot een dun staafje dat met een tang gebogen kan worden. De geometrische motieven en vormen worden met behulp van een hamer en burijn op een houten aambeeld gegraveerd. De uitgediepte delen worden daarna opgevuld met een zwarte stof. Deze stof is gemaakt van hars van de jeneverbesboom (taqqa). De hars smelt door verhitting en wordt over de band gegoten, die eveneens verhit en nog warmer is. De hars vult de reliëfpartijen op en na afkoeling wordt de overtollige hoeveelheid hars weggeslepen met een vijl. Tenslotte worden de speld gepolijst waardoor de tegenstelling van het glanzend witte zilver tegen de bruinzwarte vulling duidelijk naar voren komt.