Reclamedrukwerk voor een etalagepop (mannequin )

Zeldzaam reclamedrukwerk voor etalagepoppen ('mannequins perfectionnés ') van omstreeks 1820. Een vroeg portret door J. A. Kruseman en een prentje uit het Journal des Dames et des Modes plaatsen het in zijn tijd.

Het betreft reclame voor de verkoop en verhuur van mannequins van heren, dames en kinderen bij “Alphonse Giroux, à Paris, Rue du Coq St. Honoré No. 7.”  (Verhuur slechts in Parijs).  … un Mannequin de femme de 5 pieds couvert en tricot de soie très fort teint couleur de chair solide et jolie tête avec cheveux …

Iets dergelijks had ik niet eerder gezien. In eventueel toch ook bewaard gebleven materiaal ben ik vanzelfsprekend geïnteresseerd. Dit blad leek mij bijzonder aardig binnen het thema historische etalagepoppen. 

Het model heeft anatomisch fraaie, evenwichtige vormen: geen onnatuurlijk (te) slank middel. Later zullen er op dat gebied heel andere ontwikkelingen volgen[i]. De gedraaide stand van de zittende figuur laat zien, dat ook een levendige houding mogelijk is. 

De prent in zijn geheel, met de tekst, gravure, 31,2 x 45,2 cm, gekocht in Parijs in 2017

Het kapseltje, zéker belangrijk voor gebruik in een winkel, al dan niet in de etalage, moet nu helpen bij het dateren van de reclameprent. De twee lussen van haar noemde men de noeud d’Apollon. Deze noeud maakt ook nog deel uit van het kapsel van Antoinetta in 1826 (zie verderop), maar de omvang er van is dan toegenomen. 

Zijden tricot in vleeskleur

De uitvoerige tekst op de prent gaat vrijwel uitsluitend over de gebruiksaanwijzing. Wat gebruikte materialen betreft wordt helaas slechts de bekleding, heel sterk zijden tricot in vleeskleur, van de vijf voet hoge pop genoemd. Over beschildering van het hoofd wordt evenmin iets meegedeeld, wel, dat het stevig en mooi is, met (echt, kun je aannemen) haar.

Sinds de jaren 1970 heeft het zoeken naar de beste wijze om de museale historische kledingstukken verantwoord én aantrekkelijk op te stellen meer aandacht gekregen. In mijn tijd, het vrij verre verleden, behielpen wij ons met het eenvoudige opstellen. Inmiddels is daar het deftige mannequinage voor in de plaats gekomen. De mannequins van Giroux zorgen voor verrassend reliëf.

De schilder Jan Adam Kruseman en zijn mannequins

Deze bijdrage heeft niet meer pretenties dan het aanreiken van entourage bij deze interessante reclameprent. Ik beperk mij tot persoonlijke associaties. Zodoende geef ik graag een rol aan de schilder Jan Adam Kruseman.

De prent deed mij namelijk denken aan gegevens betreffende twee paspoppen / mannequins  in het atelier van de Amsterdamse schilder Jan Adam Kruseman (1804-1862). Deze Kruseman heeft een groot aantal portretten vervaardigd. Mooie voorbeelden daarvan hingen op de tentoonstelling Jan Adam Kruseman 1804-1862. De society schilder van de Hollandse Romantiek, op Paleis het Loo in Apeldoorn[ii].

In de in Haarlem uitgegeven veilingcatalogus uit 1862 van de nalatenschap van Jan Adam Kruseman staat op bladzijde 25 onder het kopje Diverse voorwerpen:

• 5. Een mannequin met standaard. 
• 6. Een dito dito[iii].

Mannequins staat zelfs in de (uitvoerige) ondertitel van de veilingcatalogus[iv]. Men verwachtte kennelijk speciale belangstelling voor dit onderwerp.

Kruseman kan, wellicht ook al ten tijde van een kort verblijf in Parijs in 1824, opmerkzaam zijn gemaakt op de winkel van Alphonse Giroux in de rue du Coq St. Honoré of die zelf ontdekt hebben. In 1862 bevonden de poppen uit zijn nalatenschap zich kennelijk nog in een verkoopbare staat. Dat maakt het onwaarschijnlijk, dat hij die al in 1824 aangeschaft had.

In een brief uit 1834 vraagt Kruseman aan een onbekende dame om enige dagen uitstel voor de volgende séance en of hij haar japon een paar dagen langer mag behouden[v]. Je zou graag willen weten, of hij zo’n japon dan ook op een mannequin opstelde. 

Voor een portret uit de jaren van de reclameprent, dat ook een vrouw in haar geheel in beeld brengt, kunnen we in ieder geval goed bij hem terecht. Enkele jaren na het ontstaan van de prent van Giroux poseerde Antoinetta Wouters-Brasker namelijk voor Kruseman en dan inderdaad ten voeten uit, met de japon geheel in beeld. Over de gang van zaken in het atelier is, zoals meestal, niets bekend. Het model van de japon volgt in ieder geval geheel de laatste Parijse mode evenals trouwens de ingetogen kleur dat doet.

Antoinetta Wouters - Brasker door Jan Adam Kruseman, 1826, 158 x 130 cm. collectie Fries Scheepvaart Museum, Sneek.

Modetekenaars

Hadden de modetekenaars ook paspoppen tot hun beschikking? Ze zullen vooral in de ateliers van de couturières hebben getekend, wellicht ook wel eens een kledingstuk te leen hebben gehad, en dan via bemiddeling van het blad, waar ze voor tekenden. Over het laatste schrijft de redactie van het onvolprezen Journal des Dames et des Modes[vi] in de aflevering van 5 januari 1820 zelf:

Samenvatting in vertaling: Mme Bouhot heeft ons (in ieder geval al drie keer) een japon ter hand gesteld.

Prent, Journal des Dames et des Modes, 1821

Voor deze afbeelding van een prentje uit de jaren van de advertentie heb ik gekozen voor een eigen (favoriet) prentje.

Twee Mannequins uit de boekenkast

Uit mijn boekenkast komen afbeeldingen van een voorstadium en een voorbeeld uit de tijd van de mannequin van Alphonse Giroux. Beide hebben mij altijd zozeer aangesproken, dat ik ze hier graag een plaats wil geven.

Gravure uit Almanach “Les Belles Marchandes”, 1784. Musée des Arts Décoratifs, Paris, inv. 39135

Deze gravure komt uit de Almanach “Les Belles Marchandes” uit 1784. [vii] Wat de kleding op de gravure uit 1784 betreft zou je aan iets vroeger kunnen denken. Gaat het om een herdruk van een koperen plaat van tegen 1780? Bij afwezigheid van een etalage kan deze pop trouwens beter “presentatiepop” genoemd worden.

Lithografie uit 1823. Musée de la Mode et du Costume, Palais Galliera, Parijs. Zittende figuur in japon van blonde.

In het bijschrift in de tentoonstellingscatalogus waaraan deze afbeelding is ontleend, gaat het over: Poupée de grandeur naturelle qui doit être à l’exposition des produits de l’industrie. Zien we hier in vol ornaat een mannequin van Giroux? Nu zal Giroux wellicht ook niet de enige leverancier van dergelijke figuren zijn geweest. Wat zou je hier trouwens graag meer over willen weten! Nóg een wens: dat iets dergelijks bewaard was gebleven …

Bronnen

i. Zie bijvoorbeeld Sjouk Hoitsma in KOSTUUM 2007, p. 37 t/m 48.

[ii] Van 4 oktober 2002 – 26 januari 2003. Zie de tentoonstellingscatalogus.