Françoise van den Bosch: van sieraadkunstenaar tot stichting
In de hedendaagse sieraden bestaan heel wat stichtingen, prijzen en beurzen, allemaal net iets anders. De Stichting Françoise van den Bosch[1], genoemd naar een jong overleden Nederlandse kunstenaar, is al meer dan 40 jaar een welbekend instituut. Hoe heeft de stichting die positie verkregen, terwijl andere initiatieven mettertijd zijn verdwenen?
Een schets van de stichting
“Het stimuleren en bevorderen van de hedendaagse sieraadvormgeving.” Hoewel de activiteiten zijn uitgebreid, is dit nog altijd het overkoepelende doel van de stichting sinds het ontstaan in 1980. Tegenwoordig zijn de belangrijkste onderdelen van de stichting een prijs, een collectie en een artis-in-residence plek, plus eenmalige evenementen zoals lezingen, essay-opdrachten en collectie-presentaties.
Toen Françoise van den Bosch (1944-1977) overleed, liet ze haar eigen werk achter maar ook stukken die ze geruild had met tijdgenoten zoals Gijs Bakker en Ruudt Peters. Vanuit die kern is de collectie elk jaar gegroeid, met werk dat aangekocht werd van prijswinnaars, met giften en met mid-career- en jong talent-aankopen. Die laatste categorie is bedoeld voor kunstenaars onder de 33 – Françoise’s leeftijd toen ze stierf.
Met zo’n 400 kunstwerken is het geen Danner-Stiftung[2], maar klein is de collectie ook niet. In het Stedelijk Museum Amsterdam is de collectie in goede handen, hoewel er geen garantie is dat de werken op zaal worden getoond.[3]
Verreweg de meeste mensen kennen de stichting van de tweejaarlijkse Françoise van den Bosch Prijs. De eerste winnaar was Paul Derrez. Vervolgens is de prijs toegekend aan een indrukwekkende lijst van sieraadmakers waaronder Marion Herbst, Otto Künzli, Onno Boekhoudt, Esther Knobel, Bernhard Schobinger, Lisa Walker en onlangs aan Chequita Nahar.[4]
De Françoise van den Bosch Prijs
Deze prijs is een eerbetoon aan de gehele carrière van één kunstenaar, niet alleen hun meest recente werk. Elke twee jaar komt een onafhankelijke jury van internationale experts, plus de voorgaande winnaar en een bestuurslid, samen achter gesloten deuren om de nieuwe winnaar te selecteren. In elke prijswinnaar is iets te vinden van de spirit van Françoise, die de conventies van haar tijd ver vooruit was.
Met de tijdgeest veranderde ook het idee van wat vernieuwend of gedurfd was. Lees er de juryrapporten maar op na: de ene keer wordt er gepleit voor een kunstenaar die het sieraad zelf een podium geeft, dan weer gaat het om een conceptuele denker, ligt de nadruk op de connectie met het lichaam (die voor Françoise niet overdreven belangrijk was), of spelen er politieke dilemma’s.
De winnaar ontving altijd een bedrag van €5.000. In 2022 hebben twee anonieme echtparen dat bedrag verdubbeld om daarmee de impact van de prijs te verbreden. Elke winnaar ontvangt een ‘trofee’, een sieraad gemaakt door een student. Voor de collectie wordt werk van de prijswinnaar aangekocht. De ene prijswinnaar grijpt de gelegenheid aan om een boek te publiceren, de ander houdt een tentoonstelling in Nederland zoals David Bielander, Sophie Hanagarth of Marc Monzó. De twee meest recente winnaars, Lin Cheung en Lauren Kalman, werden geëerd met een symposium.
Françoise’s serieuze spel
Wat is het recept voor het voortbestaan van de stichting? Het snelle en platte antwoord is: ‘genoeg middelen’. Maar laten we bij het begin beginnen.
De stichting is vernoemd naar een vooruitstrevende Nederlandse goudsmid. Of kunstenaar, zoals zelf genoemd wilde worden. Françoise was actief aan het eind van de jaren 60 en in de jaren 70. Ze kwam uit een adellijke familie. Haar liefde voor sport werd begrepen, maar haar kunstzinnige ambities minder. Wat er van een meisje van haar afkomst werd verwacht, in combinatie met een bezorgde maar verholen bemoeienis met haar epilepsie, drukten op haar. Maar ze zette door.
Na de kunstacademie liet ze metalen als goud en zilver voor wat ze waren en koos zij voor aluminium en andere industriële materialen. Ze plette stukjes die ze van een stuk ronde buis zaagde. De kussen-vormen die daaruit ontstonden, polijstte ze met liefde en aandacht totdat ze zacht aanvoelden. Ze noemde de eindeloze experimenten met niet-edele metalen ‘spelen’. Veel van Françoise’s werk bestaat uit twee delen die in en uit elkaar kunnen schuiven. Haar ontwerp voor een in elkaar hakende zwart-witte aluminium armband dient als het logo van de stichting.
Het heruitvinden van het begrip sieraad
In 1969, toen ze nog maar 25 was, nam Françoise deel aan een internationale tentoonstelling met de iets oudere Gijs Bakker en Emmy van Leersum. De titel Objects to Wear geeft hun missie voor het sieraad al aan: een focus op het ontwerp en niet op het materiaal. Ook was het de tijd van het werken in oplages.
Françoise wilde haar sieraden goedkoop en bereikbaar maken. Later zou zij deel uitmaken van een groep avant-garde kunstenaars in Amsterdam, de B.O.E.-groep. Deze ‘Bond van Oproerige Edelsmeden’ streefde naar waardering voor hun werk om kunstzinnige redenen. De B.O.E.-groep-leden eisten een beter inkomen en toonden hun werk in galeries in plaats van het te verkopen bij ‘gewone’ juweliers.
Een plan ter nagedachtenis aan Françoise
Na Françoise’s plotselinge overlijden in 1977, werd ze door de familie in besloten kring begraven. Haar vrienden uit de kunstwereld hadden naar hun gevoel geen afscheid kunnen nemen. Meteen ontstond een plan ter nagedachtenis aan Françoise. Na enige tijd bezocht een delegatie vrienden de familie Van den Bosch. Ze vertelden over het idee: een stichting met Françoise’s naam om het hedendaagse sieraad te bevorderen en stimuleren. De Van den Boschen ondersteunden het plan met een schenking.
Conservator van het Stedelijk Museum Liesbeth Crommelin, Jerven Ober en Françoise's zwager Piet-Hein Verspyck Mijnssen ondertekenden de oprichtingspapieren. Verspyck Mijnssen, die jarenlang de rol van penningmeester zou vervullen, investeerde het bedrag verstandig. Dit, samen met de jaarlijkse lidmaatschap-donaties van trouwe vrienden, maakten de activiteiten van de stichting meer dan vier decennia mogelijk.
Betrokkenheid
Hoe kan een instituut als dit overleven? Voldoende middelen zijn een component. Maar even belangrijk zijn de mensen. De groep van oprichters is geleidelijk vervangen door betrokkenen uit het sieradenveld die Françoise nooit persoonlijk gekend hebben.
De laatste aanwinsten in het bestuur zijn Jeannette Jansen, Morgane de Klerk en penningmeester Jeroen Redel. Deze laatste is nog maar de derde penningmeester in de geschiedenis van de 42-jarige stichting. En na slechts vier voorgangers (Jerven Ober, Paul Derrez, Liesbeth den Besten en Martijn van Ooststroom) is Vanessa de Gruijter per 1 november 2022 de vijfde voorzitter. De bestuursleden zijn onbezoldigd en vergaderen bij elkaar thuis om overhead kosten laag te houden. En ook de internationale juryleden zetten hun expertise vrijwillig in.
Waarom al deze toewijding? De internationale bekendheid die de stichting inmiddels heeft, is een factor. En vergeet het James Dean effect niet: Françoise was een zeer begaafde vrouw met een verlangen naar een leven als kunstenaar, dat niet strookte met de achtergrond van haar familie. Dit in combinatie met haar vroegtijdige dood, heeft een zekere aantrekkingskracht.
De wens van de oprichters
In 1980 kreeg de Stichting Françoise van den Bosch een vliegende start met een aanzienlijk geldbedrag. De bijdragen van een trouwe aanhang, zowel in financieel opzicht als in tijd en energie, hebben gezorgd voor een continue aanwezigheid.
De wens van Françoise’s vrienden om hun getalenteerde collega te eren en hedendaagse sieraden te ‘stimuleren en bevorderen’, is vervuld. Françoise van den Bosch’ naam wordt nog steeds genoemd als een baanbrekend boegbeeld voor het sieraad.
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd op Art Jewelry Forum op 12 september 2022. Overgenomen met toestemming, ingekort en iets aangepast.
Met dank aan
Dit artikel is gebaseerd op een ongepubliceerd interview van Maja Houtman met Françoise's tijdgenoot Michiel Dhont (op 9 maart 2016) en mijn gesprekken met Otto Graaf van den Bosch, Thea Verspyck Mijnssen-van den Bosch, en Diana van den Bosch, respectievelijk broer, zus en nicht van Françoise van den Bosch (21 september 2020); Paul Derrez en Willem Hoogstede (9 april 2021); Annelies van der Schatte Olivier (15 april 2021 en 4 maart 2022) vergezeld van het rammelende aluminium geluid van een originele zwart-witte Françoise van den Bosch armband om Van der Schatte Oliviers pols – haar favoriet); een telefoongesprek met Lous Martin, medeoprichter van Galerie Sieraad, (22 augustus 2022); diverse gesprekken met Liesbeth den Besten, oud-voorzitter van de stichting, met wie ik het genoegen had een paar jaar in het bestuur te overlappen; en de waardevolle gezichtspunten van de voorlaatste voorzitter, Martijn van Ooststroom, over wat de stichting uniek maakt.
Verder lezen
Ober, J. (red) (1990). Françoise van den Bosch (1944–1977). Naarden: Stichting Françoise van den Bosch
[2] De Danner-Stiftung is actief sinds 1920. Ongeveer de helft van de ruim 500 stukken is permanent te zien in een aparte zaal in het museum Die Neue Sammlung in München. [http://www.danner-stiftung.de/sammlung.php]
[3] De collectie staat online [https://francoisevandenbosch.nl/category/collectie-nl/] en is hier [https://artjewelryforum.org/articles/view-the-frana%C2%A7oise-van-den-bo....
[4] Bekijk alle prijswinnaars hier [https://francoisevandenbosch.nl/category/prijs-winnaars-nl/]
Deel
Aanvullingen
Vul deze informatie aan of geef een reactie
Reactie