Draken en feniksen: Chinees huwelijksgeluk in Indonesië
In 1901 trad een jonge Chinese vrouw uit de Han-familie in het huwelijk met een telg uit de Chinese familie Tan.
Het feest werd gevierd in Meester Cornelis, een voorstad van Batavia in het voormalige Nederlands-Indië. Wat droeg dit bruidspaar meer dan honderd jaar geleden op deze bijzondere dag, en hoe bijzonder waren hun kostuums?
Chinese families in Indonesië
Al sinds de twaalfde eeuw voeren handelaren afkomstig uit de zuidelijke Chinese provincies naar de Indonesische archipel. Hun handelswaar bestond onder meer uit zijde en porselein. Een deel van hen huwde met vrouwen uit het immigratieland, kregen er kinderen en bleven voorgoed. Zij startten hier vaak succesvolle ondernemingen.
Vanaf het einde van de 19de eeuw mochten ook Chinese vrouwen naar Indonesië emigreren. Nakomelingen van Chinese en Indonesische voorouders, maar ook kinderen van Chinese ouders die in Indonesië waren geboren, werden Peranakan Chinezen genoemd. Peranakan is afgeleid van het Indonesische woord anak dat kind betekent.
Een bijzonder familiegeschenk
Han Tek Nio, die in 1901 met Tan Tjoen Lee trouwde, was de grootmoeder van Kan Sioe Yao. Meneer Kan schonk in 2015 aan het Nationaal Museum van Wereldculturen een grote collectie voorwerpen van zijn familie, die hij had meegenomen toen hij in de jaren 1970 naar Nederland emigreerde. De aan elkaar gerelateerde families Kan, Han en Tan waren in de koloniale periode vooraanstaande burgers. H.H. Kan.
Tot de collectie die de heer Kan heeft geschonken behoorde het zijden bruidskostuum waarin zijn grootmoeder, de moeder van zijn moeder, in 1901 was getrouwd. Hierna was het kostuum nog gedragen door drie van de tantes van meneer Kan tijdens hun bruiloft: dochters Clementine Tan in 1925, Lucy Kan in 1926 en schoondochter Helene Tan in 1928 (foto 1).
Trouwen als ritueel
In de traditionele Chinees-Indonesische samenleving werd het huwelijk beschouwd als een van de belangrijkste rituelen: het waarborgt het voortbestaan van de familienaam en er werd gehoopt op nakomelingen die de verzorging van het voorouderaltaar op zich konden nemen.
Tot het begin van de 20ste eeuw werden deze huwelijken gearrangeerd. Later kozen jonge mensen hun eigen huwelijkspartner, maar vroegen wel om goedkeuring van hun ouders. Na instemming van beide families, bracht de familie van de jongen een formeel bezoek aan de familie van het meisje en overhandigde diverse geschenken en gerechten. De familie van de bruid schonk op haar beurt onder meer kleding aan de bruidegom.
Na 1919 moesten huwelijken van Chinezen in Nederlands-Indië voldoen aan de Nederlandse wetgeving. Vanaf de jaren 1930 werd het ook gebruikelijker om in een ‘westers’ pak en witte trouwjurk te trouwen (foto 2).
Keizerlijk paar voor één dag
Voor die tijd droegen bruid en bruidegom bij hun huwelijk een kostuum dat leek op de officiële kleding die aan het Chinese keizerlijk hof werd gedragen. Het kostuum van de bruid (foto 3a, 3b) lijkt op de drakenjas en drakenrok die de vrouw van een mandarijn bij officiële gelegenheden droeg, en de bruidegom droeg het ‘groot tenue’ van een mandarijn.
Het bruidspaar werd bovendien in sommige delen van China beschouwd als Keizer en Keizerin voor één dag. Deze gewoonte kwam overeen met de traditie die nog steeds in veel Indonesische culturen voorkomt, waarbij het bruidspaar als koninklijk paar voor één dag (raja sehari) wordt gekleed.
Niet alleen is het kostuum van de bruid afgeleid van de indrukwekkende drakenmantels van de Chinese keizers, maar ook de vogel die symbool staat voor de keizerin, de 'feng huang' of feniks, is verwerkt in haar kostuum.
De kraag (foto 4) werd wolkenkraag genoemd, het domein van zowel draak als feniks, en de flappen hiervan werden vergeleken met de nekveren van de feniks. De kroon van de bruid werd een feniks kroon genoemd, die de kroon van keizerinnen moest imiteren (foto 5).
Bruidegom in een manderijn kostuum
Een bruidskostuum is eigenlijk niet compleet zonder de hoofdtooi, maar de familie Kan had deze niet meegenomen naar Nederland. In de collectie van Museum Volkenkunde bevindt zich echter een bruidskostuum uit Pontianak, Kalimantan, en hierbij is ook een bruidskroon aanwezig. Het hele kostuum was een geschenk van de Kapitein der Chinezen Lim Yen Long aan S.W. Tromp, die hier in de tweede helft van de 19de eeuw bestuursambtenaar was.
Eveneens uit West-Kalimantan komen de satijnen paarse overjas met losse kraag en de baret die horen bij het kostuum van een bruidegom (foto 6a & b). In China was de overjas onderdeel van het kostuum voor een mandarijn, bestuursambtenaar van de Chinese regering.
Made in China
Het prachtige zijden bruidskostuum van de familie Kan is waarschijnlijk besteld in China. Chinese vrouwen hebben weliswaar bij hun immigratie het borduren geïntroduceerd in Indonesië, maar het maken van een bruidskostuum met tientallen geborduurde motieven, waarbij een grote variatie aan ingewikkelde borduursteken werd toegepast, bleef het werk van specialisten in China.
De oranje kleur van het bruidskostuum was geliefd onder Peranakan Chinezen en werd kuning pinang masak genoemd: de kleur van een rijpe betelnoot. De motieven zijn geborduurd in zijden draden en goud- en zilverdraad. Niet alleen was zijde een bij uitstek Chinees product, maar ook werd goud- en zilverdraad, waarbij zijden draden werden omwikkeld met hele smalle reepjes goud- en zilverpapier, vooral in China toegepast.
De drakenmantel onder een loep
Op de voorkant van de drakenmantel is uiteraard het belangrijkste motief de draak. In China is de draak, lung, de absolute heerser over hemel en aarde. Hij heeft een goedaardig karakter. Meestal bevindt hij zich in de wolken, waar hij regen kan veroorzaken en vruchtbaarheid voor het land brengt.
De schubben van zijn reptielachtige lichaam komen door het patroon in gouddraad goed naar voren. De vier poten hebben vijf klauwen, en daardoor wordt deze draak met de keizer geassocieerd. Vier klauwen waren vroeger bestemd voor mensen van adel, en drie klauwen voor de gewone man (afb. 9, linksboven). In totaal zijn er meer dan tien draken op de mantel te vinden.
De keizerin is op de achterkant van de drakenmantel vertegenwoordigd in de vorm van de Chinese feniks, 'feng huang', die met de zon wordt geassocieerd en heerst over de andere vogels (afb. 9, rechtsbeneden). De vogel 'feng huang' symboliseert bovendien deugd en gratie.
Bij een paar 'feng huang' vogels verwijst 'feng' naar het mannetje en 'huang' naar het vrouwtje. Samen symboliseren ze huwelijksgeluk. Maar ook de draak en de feniks beelden samen huwelijksgeluk uit, het vruchtbare samengaan van man en vrouw.
Onderaan de mantel is een oceaan met veel golven geborduurd (foto 10). Er zijn ook twee feniksen te zien, en een draak die verdwijnt achter de rots die uit de zee oprijst. Dit is in het Chinese wereldbeeld de kosmische berg, het centrum van de wereld. Het bruidskostuum als geheel beeldt de kosmische driedeling uit van hemel, aarde en oceaan.
De symboliek van de wolkenkraag
Het kostuum is helemaal vol geborduurd met symboliek die met leven, vruchtbaarheid en huwelijksgeluk te maken heeft. Zo wordt de kraag van het kostuum een wolkenkraag genoemd, want wolken zijn immers de woonplaats van de draak. Naast de vier stroken hangt er ook een lange franje die is bedoeld om het kwaad af te weren (foto 11).
Op de kraag zelf zijn allerlei verschillende Chinese geluksmotieven geborduurd, zoals de krab en de garnaal, de vlinder en de chrysant (afb 12) en op de stroken zijn mensenfiguren te zien (afb 13). Deze stellen de Acht Onsterfelijken voor en ook zij symboliseren vreugde en geluk. Zij waren zes mannen en twee vrouwen die onsterfelijk waren geworden door de geheimen van de natuur te begrijpen.
Ook op de bijbehorende laarzen zijn feniksen geborduurd, naast pioenen die staan voor rijkdom en eer, en bloesemtakken, die geassocieerd worden met lente en nieuw leven.
Foto's: Irene de Groot & Francine Brinkgreve
Objecten: Collectie Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen
Literatuur:
Brinkgreve, Francine and Johanna Leijfeldt 2017: “The Chinese-Indonesian collections in the National Museum of World Cultures, the Netherlands”, in: Wacana, Journal of the Humanities of Indonesia, Vol. 18 no. 2, pp. 275-314
Garrett, Valery M. 2007. Chinese dress; From the Qing dynasty to the present. Rutland, Vermont: Tuttle Publishing
Groot, J.J.M. de. 1891: The wedding garments of a Chinese woman, Internationales Archiv fur Ethnographie 4 : 182-184
Deel
Aanvullingen
Vul deze informatie aan of geef een reactie
Reactie