De tulband als symbool (Iran)

De tulband is een eeuwenoud Oosters hoofdeksel en bestond al in de periode voor de Islam. In Islamitische tijden ontwikkelde de tulband zich echter tot hoofddeksel om de Arabische van de niet-Arabische mannen en moslims van de niet-moslims te onderscheiden.

Functioneel en vol van betekenis

De oorsprong van het woord “tulband” komt voort uit het Perzische woord “dulband”. Er wordt gezegd dat het woord “tulp” hier van afkomstig is! In sommige culturen wordt de tulband vooral vanwege functionele doeleinden gedragen, zoals beschermingen tegen hitte en stof. In  andere culturen is het dragen van tulbanden verbonden met politieke of religieuze betekenis of het is een deel van lokale klederdracht.

Verschillende tulbanden uit de provincies Kordestan, Khorasan en Lorestan in Iran.

Evolutie van de tulband in Iran

In Iran evolueerde de tulband geleidelijk tijdens de 9de eeuw (Abbasiden dynastie) vanuit bestaande hoofddeksels, kronen en afgeronde kapjes . De kleur van de tulband vertegenwoordigde in toenemende mate de loyaliteit aan een bepaalde groep in de dynastie. De officiële kleur van de Abbasiden was zwart. Tegen de elfde eeuw waren de meeste hoofddeksels vervangen door gedetailleerde tulpvormige tulbanden.

Moslims en niet-moslims wetenschappers tijdens Abbasiden dynastie, 9de eeuw.

In het begin van de 13^de eeuw, tijdens de Mongoolse overheersing (1219-1221) waren tulbanden meestal wit en soms met gekleurde strepen. Deze witte tulbanden waren nog klein en werden gedragen door beperkte groepen mensen, zoals geestelijken, geleerden, ministers en andere ambtenaren/functionarissen.

Ibn Sina van Avicenna (c.980-1037) was een Perzische medicus, geoloog, paleontoloog, natuurkundige, psycholoog, wiskundige, wetenschapper, filosoof en alchemist.

Populair hoofddeksel

Het dragen van een tulband bereikte in Perzië een hoogtepunt aan populariteit tijdens de Safavid periode (1501-1736) en werd populair onder brede lagen van de bevolking. De tulband werd het primaire hoofddeksel voor mannen. Het werd zelfs als ongepast beschouwd om als man met bloot hoofd (zonder hoofdeksel) gezien te worden.

De Mughal Keizer Babur en zijn erfgenaam Humayun. Het woord Mughal, is afgeleid van het Perzische woord voor Mongol (15de/16de eeuw)

Een pagina uit een geïllustreerde "Shahnameh" afschildert is kleding vergelijkbaar met Mongoolse stijl. ca. 1300, Reza Abbasi Museum, Tehran-Iran

De Safavid-dynastie verenigden het land en maakte het Shi`ism de staatsgodsdienst. De tulband kreeg nu ook een duidelijke religieuze betekenis. De stichter van de Safavis dynastie; Sjah Ismail Safavid, creëerde een tulband bekend als “Taj e Heydari”. Dit hoofdeksel had twaalf schuine strepen en een piek op de top en symboliseerde de twaalf sjiitische imams (taj het betekent "kroon" in het Perzisch).

Detail fresco uit het Chehel Sotun Palace met Sjah Ismail Safavid met de "Taj e Heydari". Isfahan-Iran, 17de eeuw.

Kleuren, rangen en standen

Ook het gebruik van kleuren werd weer belangrijk in de Safavid periode. Bijvoorbeeld mensen afkomstig uit de familie van de profeet droegen een groen hoofddeksel. De meeste tulbanden waren wit van kleur, maar rood, blauw en geel werd ook gedragen. Ook felle en goudkleuren waren populair. De vorm en kleur van de tulband gaf, in combinatie met de kwaliteit van de stoffen, in belangrijke mate verschillen aan in termen van rang, gezag, symboliek en loyaliteit.

Het banket van Sjah Tahmasp. Fresco uit het Chehel Sotun Palace. Isfahan-Iran, 17de eeuw.

Een ander soort tulband was de "Mendil", die werd rond rood, groen wit of zwart caps gewonden. Zwart of wit caps werden voornamelijk door ondernemers / zakenmannen en ouderen gedragen. Sommige tulbanden werden "Sarpich" genoemd. Elke stof die rond het hoofd gewonden is.

De tulband als hoofddeksel voor religieuze leiders

Van 1795 tot in het begin van de twintigste eeuw was een tijd van verandering in zowel in Iran als in Europa. In Iran raakte de tulband langzaam uit de mode. Begin de twintigste eeuw beperkten nieuwe wetten het dragen van traditionele kleding. De tulband werd het kledingstuk voor de geestelijkheid. Tot op de dag van vandaag zijn tulbanden (ammameh) in het huidige Iran nog steeds exclusief voor de religieuze klasse.

De "tulband" voor vrouwen

In de mode voor dames kent de tulband een geschiedenis die teruggaat tot tenminste het einde van 18^e eeuw. De "tulband" of turban werd populair in de jaren 1910 als symbool van oostelijke glamour, ondermeer door de introductie van de haremdracht door Paul Poiret.

Portret prinses en stijlicoon Grace Kelly, 1962, © Archives du Palais Princier de Monaco. G. Lukomski

In de jaren 1940 droegen vele vrouwen een turban en in de jaren 1960 en 1970 werd deze door royalty's veel gedragen. De laatste jaren is de turban voor vrouwen weer opnieuw populair geworden. Zelfs in de spa en schoonheidssalons wordt vaak een handdoek op een manier van een tulband gebruikt!